VẠN LÝ TRƯỜNG THÀNH

Tháng 3 nắng gắt, lại cúp điện nên phải chạy ra đồng tìm tí gió thì gặp ngay bác Ba Phi đang ngồi phì phèo thuốc rê dưới bóng mát cây Cà na.Vừa định lãng đi thì đã bị gọi giựt lại
- Ê ku, cúp điện hả mầy. Hi hi...cả cánh đồng này chỉ còn có cây cà na này làm bóng mát, ku mày không vào thì đi đâu chứ.


Vậy là phải chiu vào. Ngán phải nghe mấy chuyện trên đời dưới đất của ổng cũng không thể né được.
Quả nhiên, vừa đặt đít xuống là ổng hỏi ngay :
- Ê, thằng ku mày học hành đến nơi đến chốn có biết Vạn lý trường thành ở đâu không?
- Vậy mà cũng hỏi. Ở Trung quốc chứ ở đâu.
-Vậy mày biết Vạn lý trường thành đường xây bằng gì không
-Thì bằng gạch đá
- Thế mày biết ở đâu có Vạn lý trường thành nữa không?
- không biết...mà làm gì có ở đâu nữa chứ?
- Việt Nam. Việt Nam mình đó
Rít một hơi thuốc, thả khói mịt mù, ổng khoái trá bảo :
- Chỉ có tao mới phát hiện ra thôi. Hà Hà... mà mày biết nó được xây bằng gì không?
- Thôi đi Bác. Tin bác có mà bán lúa giống
- Hi hi... mà tao nói cho mày nghe đừng đừng có nói cho đứa khác nó biết nhé!
-Giỡn chơi hoài
-Hi hi...Vạn lý trường thành Việt nam được xây bằng mấy tấm bằng BÀ MẸ VIỆT NAM ANH HÙNG đó mầy
-!!!
- mà này, Tàu nó xây Vạn lý trường thành thì sợ hung nô. Việt nam mình xây vạn lý trường thành chi ông.
- ngăn lũ nghịch tử như thằng ku mày.
Ổng cười toét miệng...

Linh sam 86-giá 300k

Linh sam 86-giá 300k -ĐT 0974548883.
STK Phạm Đình Trúc Thu 711ab2332746 Vietinbank Tây ninh

HÃY NÓI LỜI LY BIỆT

Chim Cu gù thương chiều bèo bọt
bóng thời gian đâm thọt chốn ta ngồi
lục bình trôi dòng đời chảy vội
tình chống chèo bến vắng bạc vôi


Em sống trong ta cùng thinh lặng
đêm ăn nằm sương khói ngỗn ngang
vầng trăng lặn ngụp dở dang
dây câu không lưỡi nào câu đặng tình


Nói đi em
hãy nói lời ly biệt
để kiếp này ta chẳng phải đợi nhau
để anh thôi câu thời gian bến đợi
thả tình trôi nổi vào kiếp sau...

Cảm thức về thời gian trong nhạc Trịnh

Nhiều nhạc phẩm của Trịnh Công Sơn viết nên những nỗi niềm của người phụ nữ trong bước chuyển của thời gian, vạn vật.
Cách đây không lâu, trong bộ phim có doanh thu cao nhất lịch sử điện ảnh Việt Nam - Em là bà nội của anh, ca sĩ trẻ Miu Lê khoác thêm hình hài mới cho những ca khúc của Trịnh Công Sơn. Trong trẻo, mộc mạc và hiện đại, phần thể hiện của Miu Lê như kéo người trẻ xích lại gần thêm với di sản âm nhạc của một trong những nhạc sĩ tài hoa Việt Nam.
Trong phim, ca khúc Còn tuổi nào cho em được khán giả đặc biệt ưa thích. Đây là một bài hát nặng hoài cảm, đầy tình mến thương của Trịnh Công Sơn dành cho phái đẹp.

“…Tuổi nào nhìn lá vàng úa chiều nay
Tuổi nào ngồi hát mây bay ngang trời
Tay măng trôi trên vùng tóc dài
Bao nhiêu cơn mơ vừa tuổi này
Tuổi nào ngơ ngác tìm tiếng gió heo may…”

Phụ nữ hay ngoái đầu nhìn lại, hay nhớ tiếc thời gian, hay cảm thấy sự tàn lụi cả khi đang rực rỡ thanh xuân nhất. Có những chiều bâng khuâng, nhìn lá vàng rụng, người đàn bà không khỏi chạnh lòng nhớ về thời thơ trẻ.
Thời gian lúc nào cũng vội, chỉ vài cái chớp mắt, nàng đã chẳng còn là người thiếu nữ “ngồi hát mây bay ngang trời”, với đôi tay măng, vùng tóc dài. Lời bài hát còn vương chút ngơ ngác của kẻ tỉnh dậy đã thấy mình đi qua cuộc đời tựa hồ như đi qua những giấc chiêm bao.
“…Tuổi nào vừa thoáng buồn áo gầy vai
Tuổi nào ghi dấu chân chim qua trời
Xin cho tay em còn muốt dài
Xin cho cô đơn vào tuổi này
Tuổi nào lang thang thành phố tóc mây cài…”

Còn tuổi nào cho em họa nên hình ảnh của một người đàn bà âm thầm chải tóc khi chiểu phủ bóng, nhìn lá vàng, miên man với hồi ức. Năm tháng chưa bao giờ vì thấy phụ nữ là phái yếu mà bớt phũ phàng, khắc nghiệt. Điều đó đặc biệt đúng với những người đàn bà Việt thường có thói quen hy sinh quá nhiều vì người khác đến quên cả bản thân. Ca khúc này, vì thế, chỉ có thể được thấu cảm tận cùng bởi những người đàn bà Á châu.
Màu của thời gian, cảm thức về sự thay đổi vận hành của mùa, của vạn vật - những điều tưởng như rất trừu tượng - đã được chạm khắc vào những ca từ của Trịnh Công Sơn một cách thật gần gũi, nồng nàn.
Bởi ông đã đặt bước đi của thời gian ấy vào những hình bóng yêu kiều của những người đàn bà, của những cuộc tình, hay rộng lớn hơn là của tha nhân. Trong Diễm xưa, hình ảnh hiện tại và quá khứ của người phụ nữ như đan hòa vào nhau qua màn mưa gợi nên một nỗi hoài vọng, nâng niu:

"Mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ
Dài tay em mấy thuở mắt xanh xao
Nghe lá thu mưa reo mòn gót nhỏ
Đường dài hun hút cho mắt thêm sâu..."
(Diễm xưa).

Chính từ sự yêu thương, nâng niu ấy, dường như có lúc, Trịnh Công Sơn muốn thời gian ngừng lại, để mái tóc người ông thương vẫn giữ mãi nét thanh xuân, để sự vĩnh cửu của thời gian ướp hương cho vẻ đẹp ấy còn mãi:

"Ru mãi ngàn năm giòng tóc em buồn
Bàn tay em năm ngón ru trên ngàn năm
Trên mùa lá xanh ngón tay em gầy
Nên mãi ru thêm ngàn năm
Ru em từng ngón xuân nồng"
(Ru em từng ngón xuân nồng).

Hình ảnh những đôi “vai gầy” luôn trở đi trở lại trong những sáng tác của Trịnh Công Sơn. Ông thương cho những “Vai em gầy guộc nhỏ - Như cánh vạc về chốn xa xôi” (Như cánh vạc bay) hay từng “Gọi nắng trên vai em gầy - đường xa áo bay” (Hạ Trắng). Nếu vai gầy tạo cảm giác mỏng manh, yếu đuối thì những mái tóc mây luôn chảy dài bất tận trong những sáng tác của ông như một sự ám ảnh, như một khoảng trời mơ mộng, một dòng thác không cạn của những tâm sự.

Với phụ nữ, Trịnh Công Sơn dường như thừa dịu dàng. Ông lúc nào cũng tự nhún mình, trân trọng, nâng niu phái đẹp. Trong Ru tình, ông từng viết “Ru em ngồi yên nhé, Tôi tìm cuộc tình cho”. Trong Biết đâu nguồn cội, ông khiêm tốn “Tôi xin làm đá cuội và lăn theo gót hài”. Trong Còn tuổi nào cho em, Trịnh Công Sơn như thầm cầu xin tạo hóa vô tình hãy nhẹ bớt bàn tay, đừng quá phũ phàng với người đẹp: “Xin cho tay em còn muốt dài”, “Xin cho cô đơn vào tuổi này”. Người đàn ông nhỏ bé ấy thấu hiểu và thương yêu một cách sâu sắc, trọn vẹn thân phận của người đàn bà.

“…Em xin tuổi nào còn tuổi nào cho nhau
Trời xanh trong mắt em sâu
Mây xuống vây quanh giọt sầu
Em xin tuổi nào
Còn tuổi trời hư vô
Bàn tay che dấu lệ nhòa…”

Nhạc Trịnh thường tạo cảm giác buồn bã man mác. Nỗi buồn thường đẹp đẽ, mơ hồ, không rõ hình hài với một chuỗi những cảnh trí ẩn hiện trong những lớp sương dày của ký ức. Người nghe thoáng thấy hình ảnh của một đôi “mắt sâu”, một “mái tóc mây cài”, “vai gầy” hay “những ngón tay muốt dài”. Giai nhân trong nhạc Trịnh chẳng bao giờ đẹp lồ lộ ngỡ ngàng mà thường nép mình trong ký ức, chấp chới như những cơn mơ, không thể nắm bắt.

Nhạc Trịnh chưa bao giờ đánh đố ở câu từ. Những từ ngữ ông sử dụng thường rất giản dị, dễ cảm, dễ hiểu. Tuy nhiên, để đọc được “thông điệp dưới bề mặt” của tác phẩm không phải là một điều đơn giản vì người nghe thường không chạy kịp với mạch tư duy của nghệ sĩ. Nghe nhạc Trịnh, ta dễ choáng ngợp bởi một chuỗi hình ảnh, những liên tưởng có vẻ rất ngẫu hứng và ngẫu nhiên. Ca khúc như một mạch nguồn bất tận của cảm xúc, ký ức và hình ảnh, khiến người nghe – kẻ ngoài cuộc – dễ cảm thấy bị chới với, cuốn theo và đắm chìm.
Trịnh Công Sơn đã viết nên những nỗi niềm - cả vui sướng lẫn tuyệt vọng - đầy nâng niu và trìu mến về đàn bà. Để từ tác phẩm của ông, phụ nữ tìm thấy một tri kỷ rất đỗi dịu dàng.

Anh Trâm

CÁNH ĐỒNG QUÊ

ĐÔNG LA

Dường như không phải ở nơi Tạo Hóa đặt ngày tạo
Thiên lập Địa
Mà ở tận cùng sâu thẳm của ký ức
Nơi mây bông đêm đêm vẫn lót đệm ta nằm
Những hạt mưa mát lành vẫn tắm gội tuổi thơ ta trong
những giấc mơ sâu
Nơi có đêm trăng mười sáu ta đã bất chợt được chiêm
ngưỡng một vầng trăng khác cũng tròn mười sáu
Em tắm sông hay là em tắm trăng?
Những giọt trăng lung linh đậu trên mịn màng da thịt
Đêm mỏng manh không che được nữa rồi
Em chưa biết hay quên mình đã là mười sáu?
Để ta sững sờ sau bụi cây thưa
Để ta một đời tơ tưởng mộng mơ
Ôi cánh đồng quê!
xxx
Ta nhớ xiết bao con đường ghồ ghề sau làng gồng lưng
cõng những dấu chân nhọc nhằn cấy cày khuya sớm
Những số phận dầu dãi trong nắng lửa mùa hạ, trong
gió bấc mùa đông
Người thì nhẹ mà nỗi lo thì quá nặng
Đất như bị lột da vẫn không kịp cho những vụ chiêm mùa
Những vụ mùa xếp hàng chờ nhau đến lượt
Không ủ ấm được bao cuộc đời bao số phận mong manh
Khi những đám mây như bị phơi khô trong mùa hạn hán
Mặt đất cũng bị nghiêng cho mùa nước lụt tràn đê...
xxx
Ôi quê hương!
Đã bao thế hệ sinh ra như chỉ để bất hạnh
Cả cuộc đời ông lang bạt kỳ hồ vẫn không ra khỏi những
cuộc chiến triền miên
Cuộc đời cha cũng nằm gọn trong dai dẳng nỗi nghèo đói

Tuổi thơ con lăn lóc trong lam lũ nhọc nhằn
Những con chữ cũng bị đói lây trong giờ lên lớp
Ngón chân tím bầm suốt mấy mùa đông
Ôi, nếu cuộc đời có số phận thì số phận của mỗi người
chính là số phận của đất nước
Dường như ta đã trải qua cả mấy cuộc đời
Đã từ bỏ được điều lặp lại nghiệt ngã
Đôi chân lấm bùn rong ruổi khắp đó đây
Những cung điện nguy nga đền đài hùng vĩ
Những hành lang dát vàng, căn phòng dát vàng...
Nhưng sao vẫn cháy lòng đêm đêm nỗi nhớ
Nỗi nhớ về một vùng đất rách nát và ẩm mốc
Cánh đồng quê!
xxx
Sao là cánh? Sao là đồng? Sao lại Chùa Mô, Đằng Miều,
Con Cóc?
Những cái tên lạ lùng đã khắc dấu hồn ta
Nhớ vệt bùn hôm nao em làm ta lấm áo
Em đã đền nụ cười sáng cả chiều quê
Bộ ngực trinh nguyên đã rung lên dưới lớp áo mờ...

Ôi quê hương!
Ta yêu người xiết bao vẫn phải rời bỏ quê hương
Ta không thể mang theo con đường, dòng sông, gốc đa
da trâu mài nhẵn thín
Ta cũng không thể mang theo đêm trăng âm vang
tiếng cá quẫy
Nhưng ta vẫn tìm được cho riêng mình một cánh đồng quê

Ta đặt cánh đồng trong mơ, trong sách vở, trong suy tư
Giống như mẹ năm nao con trồng cây lúa
Nhưng con không bón phân gio mà bón những mảnh
tri thức
Chúng không lớn lên trong nắng mưa mà lớn lên
trong ý nghĩ của con

Ôi, có nơi đâu kỳ lạ như những cánh đồng Việt Nam
Tưởng nước không phải là nước mà mồ hôi
bao đời đọng lại
Đất không phải là đất mà thịt xương bao đời tạo thành
Mỗi ngọn cỏ gốc cây cũng rưng rưng huyền thoại
Nơi có những bà mẹ nghèo nàn nón lá áo tơi
Những bà mẹ tảo tần không một chữ cắn đôi
Lại sinh ra bác học, kỹ sư, nhà thơ, nghệ sĩ
Vóc hình mỏi mòn lại sinh những anh hùng tướng lĩnh
Bao trẻ trâu bết bùn đã đến bục vinh quang!
xxx
Ôi những bà mẹ anh hùng sớm tối lúa khoai!
Nhưng hạt giống của mẹ không chỉ mọc lúa khoai
mà nảy lên cả tùng, cả bách
Những tuổi tên đã làm rạng danh đất nước
Đất nước của những cánh đồng quê!

KHÔNG ĐƯỢC XÚC PHẠM VONG LINH LIỆT SỸ

Nguyễn Văn Thịnh 

Ngày 3 tháng 3 vừa qua, tại quán café Sỏi Đá đường Ngô Thời Nhiệm, Quận III, TPHCM, Ban Vận động thành lập Văn đoàn độc lập (mãi mà chưa biết bao giờ mới thành lập được) tụ họp phát cái gọi là giải thưởng Văn Việt lần thứ hai cho một số người.
Người dự chừng vài ba chục, xem ra già nhiều trẻ ít, đủ cả đàn ông, đàn bà, trai, gái – có thanh lịch không chỉ trời biết, nhưng đều được coi là trí thức. Người có bằng Tiến sỷ Nguyễn Quang A bao thầu kiêm việc quay phim và dẫn chuyện cho nhà thơ Nguyễn Duy quen nói hài. Nhà văn Nguyên Ngọc cười nhiều, nói ít và câu động viên đàn em con cháu có giá nhất của cụ là “Năm sau chúng ta sẽ trao giải thưởng tại Hội trường dinh Thống Nhất”! Chả hiểu cụ nắm được thiên cơ ra sao nhưng thiết nghĩ cái mốc năm sau thì chắc chắn là chưa. Cầu mong nhà văn lão thành sinh năm 1932 được trời thương cho hưởng lộc bách niên mà vẫn giai lão để được mục sở thị một nhà nước Việt Nam độc lập có chủ quyền sẽ ra sao.
Về cái giải thưởng thì khỏi phải bàn vì tiền đã có đại gia dân chủ Quang A chịu chi 290 triệu VNĐ cho hai lần giải. Tuy nhiên có đúng là tiền lần từ hầu bao của vợ ông ra thì khó mà biết được. Dù sao cũng chẳng hà lạm vào đồng tiền mồ hôi xương máu của dân thì trao giải cho ai là quyền của các vị. Ai thích cứ tìm mà đọc, khen chê tùy khẩu vị mỗi người.
Có điều sau đó, các nhà văn dân chủ bày chuyện tào lao rất vô liêm sỉ là chuyển sang nói chuyện khôi hài về nữ anh hùng liệt sỹ Võ Thị Sáu!
Tấm gương Võ Thị Sáu – người anh hùng chết cho muôn đời sau, cả nước từ thiếu niên đến người lớn đều biết hơn nửa thế kỷ nay với lòng cảm phục và kính trọng.
Cuộc kháng chiến chống các thế lực xâm lược phương tây thực ra phải kể từ những năm giữa thế kỷ XIX tới gần cuối thế kỷ XX mới hoàn thành. Một cuộc chiến lâu dài như thế với tương quan lực lượng giữa người tự vệ với kẻ cướp nước chênh lệch như thế, lại trong bối cảnh thế giới đảo điên như thế, thì việc giành lại được chủ quyền dân tộc, thống nhất đất nước, dựng nền độc lập, tưởng như chỉ thấy trong mơ. Niềm vui quá lớn và nỗi đau cũng lớn. Nhưng biết làm sao. Sách trời định phận cho dân tộc mình như vậy, phải nhận thôi! Hôm nay, được sống trong hòa bình, ổn định, chăm lo làm lụng học hành, mong sớm vươn lên bằng người thì càng không ai được phép quên những người vì nước quên thân. Cùng với việc mau chóng giải đi nỗi đau do hậu quả chiến tranh để lại, là việc phải thể hiện lòng kính trọng ghi ơn sâu nặng tới những người hy sinh vì Tổ quốc. Đó là đạo lý truyền thống của con người ở mọi quốc gia chứ không chỉ riêng ở nước mình. Những anh hùng liệt sỹ được nêu danh chỉ là một số tấm gương tiêu biểu hiện thân trong biển người tận trung với nước, tận hiếu với dân. Cách ứng xử thế nào là thể hiện nhân cách của từng người. Đôi chút lạ lùng thấy trong cuộc họp mặt này có một số người vào hàng lão trượng và từng có một quá trình cống hiến đáng ghi nhận. Nhìn những vẻ mặt hớn hở với những cái mồm móm mén nốc cạn chén rượu tây rồi há hốc ra cười khoái trá lại càng thấy xót xa trong số đó không ít người thản nhiên ăn mày vào dĩ vãng của đồng bào, đồng chí nhưng lại “vất cha nó quá khứ (của mình) vào đống rác bên đường mặc cho ruồi nhặng kéo đến làm tình đẻ dòi đẻ bọ chơi” (Ăn mày dĩ vãng – Chu Lai)! Suy cho cùng thì đó cũng là cái tình đời dung tục khi xã hội có sự đổi thay xáo trộn. Như ở Liên Xô, sau cuộc chính biến 1991, nhiều tượng đài lãnh tụ bị xô đổ, nhiều tấm gương anh hùng bất khuất trước quân phát xít tội phạm của loài người cũng bị làm vấy bẩn, như câu chuyện về người con gái Nga anh hùng Dôia bị vu là điên. Phan Huy Lê liền học đòi theo đó, mưu toan xô đổ tượng đài Lê Văn Tám. Cuối tháng 2/2005 tại Hà Nội ông ta công khai tiết lộ: “Nhân vật lịch sử anh hùng Lê Văn Tám là hoàn toàn không có thật! Tôi (PHL) đã và đang viết bài để công bố sự thật về nhân vật này trong thời gian sớm nhất”! Vậy mà mãi bốn năm sau, khi dư luận bức xúc, lờ đi không được, sau khi “tiếp cận với sự việc càng rõ ràng”, ông ta xuống nước: “Lê Văn Tám không phải là tên nhân vật lịch sử có thật (đã chắc chưa?) nhưng phản ánh một sự kiện lịch sử có thật, một tinh thần hy sinh vì Tổ quốc có thật. Đó là một biểu tượng đã đi vào lịch sử mang tính phổ biến và thiêng liêng”. Bá ngọ con ong! Vậy mà ông ta còn lý sự: “Mọi biểu tượng hay tượng đài lịch sử chỉ có sức sống bền bỉ trong lịch sử và trong lòng dân khi được xây dựng trên cơ sở khoa học, khách quan, chân thực”. Sử học là chuyện liên quan tới con người, giữa thời hiện tại vẫn có chuyện cần tranh cãi huống chi thời quá khứ hỗn độn mù mờ mà ông đòi hỏi phải khách quan chính xác, thì sao không thể hỏi: Phan Huy Lê có đích thực là con của ông Phan Huy Tùng với bà Cao thị? Cho dù y học tiến bộ đến đâu thì nguyên lý “không có gì tuyệt đối” luôn là chân lý của khoa học khách quan!
Thua keo này bày keo khác, những người cùng hội cùng thuyền với ông ta bày ra câu chuyện liệt nữ Võ Thị Sáu “chập”, “khùng”, bị những người kháng chiến lợi dụng vào việc “diệt ác phá tề”, bị bắt vẫn “nổ” nên chịu án tử hình. Bị giam trong khám tối vẫn luôn miệng hát (những bài ca cách mạng) và khi đem ra pháp trường vẫn tỉnh queo, lại hái hoa cài lên mái tóc…! Chẳng lẽ tòa án của nước đại Pháp văn minh với những tên tuổi tỏa sáng toàn thế giới như Voltaire, Rousseau, Hugo… lại dễ dàng khép án tử hình một người con gái ở tuổi vị thành niên? Tinh thần bất khuất của người con gái vùng Đất Đỏ, ngay cả các thế hệ cách mạng tiền bối lúc đó đang bị cầm tù tại nhà lao Côn Đảo cũng tỏ lòng ngưỡng mộ và lấy đó làm gương. Người viết vẫn có cảm giác rùng mình mỗi khi nghĩ tới 13 liệt sỹ bị đưa lên đoạn đầu đài ở Yên Bái ngày 17 tháng 6 năm 1930. Ông Nguyễn Thái Học giơ tay chào mọi người với lời nhắn lại: “Rồi thế nào cách mạng cũng thành công”! Ông Phó Đức Chính nói: “Đại sự không thành chết là vinh”! và giật băng bịt mắt đòi nằm ngửa để nhìn lên cỗ máy chém khổng lồ lao xuống cổ! Cái gì đã làm con người trí thức ở tuổi 23 can tràng như thế? Người viết chợt nhớ tới mấy câu thơ của Chế Lan Viên: “Lũ chúng ta ngủ trong giường chiếu hẹp/ Giấc mơ con đè nát cuộc đời con/ Một mái nhà xinh rủ bóng xuống tâm hôn/ Hạnh phúc chứa trong một tà áo đẹp”. Sự nghiệp của Cụ Hồ thành công bởi bằng việc làm và tấm gương đạo đức của mình, Cụ đã khơi dậy lòng yêu nước thương dân tiềm ẩn trong mỗi con người Việt Nam và làm cho tính người trong mỗi con người lớn vượt trội lên. Phải chăng trong hoàn cảnh đặc biệt, người ta chẳng nuối tiếc gì khi được chết vì đại nghĩa? Khi liệt nữ Dôia hiên ngang bước lên giá treo cổ là báo hiệu ngày tận số của quân phát xít! Vào lúc hừng đông ngày 23/1/1953, khi liệt nữ Võ Thị Sáu hồn nhiên trước họng súng của bầy lang sói báo hiệu chỉ một năm sau đội lính Lê dương đó nhục nhã theo nhau xuống tầu về nước!
Trở lại cuộc bù khú chén chú chén anh giữa thành phố Hồ Chí Minh đang từng ngày từng bước đi lên. Miếng ăn quá khẩu thành tàn, khi quá chén rồi chẳng còn biết mình là ai nữa, tới mức xúc phạm tới vong linh anh hùng liệt sỹ thì đâu còn gì để gọi là nhân cách nữa!
Ông Nguyên Ngọc có nhớ ông từng nói: “Cái cốt yếu của văn chương là tính nhân đạo” và “Văn chương giúp cho con người không sa xuống thành con vật”. Những lời bộ sậu các ông đang nói có mang tính nhân văn nhân đạo hay không? Và ngay tại cái quán Sỏi Đá ngày hôm ấy, không khó nhận ra bao nhiêu con người đã sa xuống cấp do ông nhà văn đàn anh cho sập bẫy! Đấy là cái tài và cũng là công lớn để đời của ông ta!
Như nhà thơ Nguyễn Duy đấy, ông ta lỉn xỉn khoa tay múa chân lè nhè kể ra những chuyện nhặt nhạnh ở đầu đường xó chợ về một người con gái đã bị lũ đầu trâu mặt ngựa trói thúc ké vào cây cọc để một bầy ma quỷ mắt xanh mũi lõ nhằm thẳng vào cái thân hình bé nhỏ tội nghiệp ấy mà nhả đạn! Cách đây ngót hai chục năm, lúc sinh thời ông Võ Văn Kiệt, mọi người còn nghèo, giới văn nghệ sỹ càng nghèo, hẳn ông Sáu thì không. Nhà thơ Nguyễn Duy được thay mặt giới tài tử văn nhân đọc một bài thơ than thân trách phận nửa nạc nửa mỡ gây cười, láu cá thọc lét mấy ông lãnh đạo. Lúc ấy nhìn Nguyễn Duy tội nghiệp mà dễ thương, tấm thân gày, da xám xạm, giọng hài hài, bộ ria cụp mà chẳng ai chê. Bây giờ vẫn con người ấy, hồng hào, béo tốt, ria nửa đen nửa bạc, cười nham nhở, giọng đầy hơi rượu nửa đểu nửa hài, thiên hạ kháo của chìm thì không biết nhưng của nổi ông ấy có hai cái nhà giữa thành phố đấy! Tất nhiên là với mấy tập thơ hài hài tếu tếu nửa thành thị nửa quê mùa mà chẳng chứa nội dung gì lớn lao và với mớ rổ rá thúng mủng chổi cùn rế rách đề thơ bán rao đầu hè quán sách thì chẳng thể có được cơ nghiệp ấy. Chỉ kẻ tiểu nhân mới ganh với người giàu. Nhưng giàu mà chẳng thành nhân là họa!
Tiến sỹ Nguyễn Quang A thoạt nhìn hao hao giống Năm Cam. Tuy là giới anh chị nhưng y sướng từ thuở nhỏ nên mày râu nhẵn nhụi dễ lừa đời và quả là y đã làm cho mấy vị đại quan chết nổi chết chìm. Còn ông A có một tuổi thơ mồ côi vất vả vẫn còn in vết hằn trên mặt thì dù có nên danh nên giá lắm của nhiều tiền nhưng chẳng có phép màu nào xóa đi, chẳng thể lừa ai! Tôi từng một thời là lính chiến, sống chết với anh em bộ đội, từng nhiều lần chôn cất anh em thương binh tử sỹ trên rừng sâu hay dưới bưng biền. Nhiều huống cảnh thương tâm lắm, chẳng nên mang nặng trong lòng. Tuy nhiên tôi cũng biết có những cái chết oanh liệt oai hùng nhưng có những cái chết hoàn cảnh cần xá cho nhau. Giữa trận mạc giao tranh, mấy ai chứng kiến được đồng đội mình ngã xuống thế nào. Gặp bạn nằm đấy thì bảo nhau tìm cách tải về thôi. Làm sao ông A biết tường tận lúc cha mình ngã xuống? Nhưng ông A đã được hưởng đầy đủ lộc đời. Tổ phụ, tiền nhân mong có đứa đích tôn nhang khói. Xã hội mong có được một truyền thống như mạch nước ngầm trong trẻo. Một nhà khoa học háo danh hiếu thắng mà thành tri kỷ tri âm với một nhà văn lão làng tài ba công tích, dọc ngang nào biết trên đầu có ai, chẳng biết liệu có bền?
Xã hội đang ở trong giai đoạn chuyển mình lắm điều bức bối. Thiếu gì chuyện để nói để bàn, bày cách cho xã hội đi lên. Người dân đủ tỉnh táo phân biệt điều hay dở, đúng sai. Nhưng các nhà dân chủ nhằm mục tiêu trái đạo, làm cho xã hội bất ổn để đục nước béo cò. Chẳng lạ gì các ông khi đương chức đương quyền thì miệng ngậm tăm, chỉ biết cúi mặt mà ăn. Nhưng khi hết thời thì tức khí bày trò đòi quyền tự do dân chủ cái mà các ông đã được hưởng chán chê! Nhà văn Đông La ví von nghe ra hợp lý hợp tình: Cái nhà dột thì chịu khó lợp chắp vá lại, ở tạm rồi cũng qua, chừng nào tích góp đủ sức đủ tiền thì làm mới lại. Chớ nghe ai phá phách banh ra giữa lúc người khôn của khó thì toàn gia lâm cảnh màn trời chiếu đất, nheo nhóc bơ vơ, chẳng thể trông chờ vào một mái ấm tình thương của ai hứa hão! Nhìn người ngẫm ta lấy đó làm gương để tự lo liệu cho mình.


Thành phố Hồ Chí Minh ngày 15/3/2017

DỊ TÍNH [1]

Nước bỏ chỗ cao, mà chảy xuống chỗ thấp – ngày đêm, nước làm việc chẳng ngừng. Trên trời, nước làm mưa, làm sương. Dưới đất, nước sinh sông, sinh lạch. Đâu đâu nước cũng thấm nhuần, tắm gội. Nước làm ích cho mọi loài. Nước luôn tuân phục, không kháng cự. Đắp đê ngăn thời nước ngừng; mở cửa cống cho thoát thời nước chảy. Nước cũng đổi hình thù vuông tròn tùy theo bình chứa. Con người thường có khuynh hướng khác hẳn. Con người luôn ưa lợi lộc, luôn luôn vị kỷ. Vì thế con người phải bắt chước làm nước. Kẻ nào hạ mình để phục vụ người, sẽ được mọi người thương mến, và không bị ai chống đối

DỊ TÍNH [1]
易 性

Hán văn:
上 善 若 水. 水 善 利 萬 物 而 不 爭, 居 眾 人 之 所 惡, 故 几 於 道. 居 善 地, 心 善 淵, 與 善 仁, 言 善 信, 政 善 治, 事 善 能, 動 善 時. 夫 唯 不 爭, 故 無 尤.
Phiên âm:
Thượng thiện nhược thủy.
Thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh, xử chúng nhân chi sở ố, cố cơ [2] ư Đạo.
Cư thiện [3] địa, tâm thiện uyên, dữ [4] thiện nhân, ngôn thiện tín, chính thiện trị, sự thiện năng, động thiện thời.
Phù duy bất tranh, cố vô vưu. [5]
Dịch xuôi:
Bậc trọn lành giống như nước.
Nước khéo làm ích cho muôn loài mà không tranh giành, ở chỗ mọi người đều ghét, cho nên gần Đạo.
Ở thì lựa nơi chốn; tâm hồn thời thâm trầm sâu sắc; giao tiếp với người một mực nhân ái; nói năng thành tín; lâm chính thời trị bình; làm việc thời có khả năng; hoạt động cư xử hợp thời.
Chính vì không tranh, nên không ai chê trách oán thán.
Dịch thơ:
1. Người trọn hảo giống in làn nước,
2. Nuôi muôn loài chẳng chút cạnh tranh.
Ở nơi nhân thế rẻ khinh,
Nên cùng Đạo cả mặc tình thảnh thơi.
3. Người trọn hảo, chọn nơi ăn ở,
Lòng trong veo, cố giữ đức nhân.
Những là thành tín nói năng,
Ra tài bình trị chúng dân trong ngoài.
Mọi công việc an bài khéo léo,
Lại hành vi mềm dẻo hợp thời.
4. Vì không tranh chấp với ai,
Một đời thanh thản, ai người trách ta.

BÌNH GIẢNG

Có nhiều cách bình giảng chương này:

a. Vương Bật, Hà Thượng công, Tống Long Uyên toàn đề cập các đức tính của nước.
b. James Legge và Duyvendak cho rằng chương này nói về sự trọn hảo.
c. Có nhiều tác giả khác như Nghiêm Toản, Nguyễn Duy Cần áp dụng chương này vào «bậc trọn hảo», vào thánh nhân. Tôi cũng chủ trương như vậy.
Ở chương này, Lão tử khuyên các bậc thánh nhân phải bắt chước nước. Nước bao giờ cũng chảy chỗ trũng, chỗ thấp, làm ơn ích cho muôn loài muôn vật.
Bậc thánh nhân cũng phải như vậy: phải sống cuộc đời khiêm cung, từ tốn, quên mình vì người, không tự cao tự đại có như thế mới gần Đạo gần Trời. [6]
Ngoài ra thánh nhân phải:
(1) Chọn nơi ăn chốn ở, vì chỗ ăn ở ảnh hưởng rất nhiều đến toàn thể con người. (2) Phải sống thâm trầm, không phù phiếm, xốc nổi.
Tham Đồng Khế 參 同 契 của Ngụy Bá Dương 魏 伯 陽 có câu: «Chân nhân tiềm thâm uyên, phù du thủ qui trung.» 真 人潛 深 淵,浮 游 守 規 中 và giải rằng đó là luôn giữ được Nguyên thần ở Nê hoàn.[7]
3. Giao tiếp với người bằng một lòng nhân ái.
4. Nói lời thành tín.
5. Nếu cầm quyền chính, sẽ đem bình trị lại cho thiên hạ.
6. Khi làm công việc, tỏ ra có khả năng.
7. Hoạt động uyển chuyển theo thời. Chẳng những thế thánh nhân sẽ không tranh chấp với ai.
Cát Trường Canh toát lược chương này như sau: «Nước bỏ chỗ cao, mà chảy xuống chỗ thấp – ngày đêm, nước làm việc chẳng ngừng. Trên trời, nước làm mưa, làm sương. Dưới đất, nước sinh sông, sinh lạch. Đâu đâu nước cũng thấm nhuần, tắm gội. Nước làm ích cho mọi loài. Nước luôn tuân phục, không kháng cự. Đắp đê ngăn thời nước ngừng; mở cửa cống cho thoát thời nước chảy. Nước cũng đổi hình thù vuông tròn tùy theo bình chứa. Con người thường có khuynh hướng khác hẳn. Con người luôn ưa lợi lộc, luôn luôn vị kỷ. Vì thế con người phải bắt chước làm nước. Kẻ nào hạ mình để phục vụ người, sẽ được mọi người thương mến, và không bị ai chống đối.» [8]
[1] Dị tính 易 性: sống giản dị, theo tính tự nhiên.
[2] Cơ 幾: gần.
[3] Thiện 善: (a) ưa thích, chịu. (b) nên, tốt,... mới tốt. (Ví dụ: Tâm phải sâu xa mới tốt. Lời nói phải tín thành mới tốt.)
Duyvendak theo James Legge, dịch câu này như sau:
On considère:
- bon pour la demeure, le lieu (favorable)
- bonne pour le cœur, la profondeur,
- bonne pour les rapports sociaux, l’humanité
- bonne pour la parole, la bonne foi
- bon pour le gouvernement, l’ordre
- bonne pour le service, la capacité
- bon pour l’action, de saisir le moment favorable
Duyvendak, Tao Te King, p. 19.
[4] Dữ 與: sự giao tiếp.
[5] Vưu 尤: lỗi lầm oán trách.
[6] Thánh nhân dĩ khiêm thoái tự xử, dĩ ti hạ tự an, ninh khúc kỷ dĩ toàn nhân, bất hiếu cao nhi tự đại. 聖 人 以 謙 退 自 處, 以卑 下 自 安, 寧 曲 己 以 全 人, 不 好 高 而 自大 . Tống Long Uyên, Đạo đức kinh giảng nghĩa, tr. 11.
[7] Chân nhân tiềm thâm uyên, phù du thủ qui trung... Tùy chân tức chi vãng lai, nhiệm chân tức chi thăng giáng, tự triêu chí mộ, nguyên thần thường thê ư nê hoàn… 真 人 潛 深 淵, 浮 游 守 規 中 ... 隨 真 息 之 往 來, 任 真 息 之 升 降, 自 朝 至 暮, 元 神 常 棲 於 泥 丸 ... Phục mệnh thiên vân: «Hội hướng ngã gia viên lý, tài bồi nhất mẫu thiên điền. 復 命 篇 云 : 會 向 我 家 園 裏, 栽 培 一 畝 天 田. Thiên điền 天 田 là thiên tâm 天 心, thiên cốc 天 谷, nê hoàn 泥 丸) Chu dịch tham đồng khế phát huy 周 易 參 同 契 發 輝, quyển trung, tr. 18b.
[8] Xem Léon Wieger, Les Pères du Sytème Taoïste, p. 25.

“Tiếng chim hót trong bụi mận gai” - Tiếng ca buồn thương mà đẹp đẽ đến nao lòng

“Bởi vì, tất cả những gì tốt đẹp nhất chỉ có được khi ta chịu trả giá bằng nỗi đau khổ vĩ đại... Ít ra là truyền thuyết nói như vậy".“Truyền thuyết về con chim chỉ hót một lần trong đời, nhưng hót hay nhất thế gian... Có lần nó rời tổ bay đi tìm bụi mận gai và tìm cho được mới thôi. Giữa đám cành gai góc, nó cất tiếng hát bài ca của mình và lao ngực vào chiếc gai dài nhất, nhọn nhất. Vượt lên trên nỗi đau khôn tả, nó vừa hót vừa lịm dần đi, và tiếng ca ấy đáng cho sơn ca và họa mi phải ghen tị. Bài ca duy nhất có một không hai, bài ca phải đánh đổi bằng tính mạng mới có được. Nhưng cả thế gian lặng đi lắng nghe, và thượng đế cũng mỉm cười. Bởi vì, tất cả những gì tốt đẹp nhất chỉ có được khi ta chịu trả giá bằng nỗi đau khổ vĩ đại... Ít ra là truyền thuyết nói như vậy".


Đã từ rất lâu rồi, lời tựa cho cuốn tiểu thuyết nổi tiếng của nữ văn sĩ Colleen McCullough vẫn khiến tôi tự hỏi: “Ta đang kiếm tìm điều gì trong cuộc sống? Hạnh phúc ư? Tình yêu ư? Ta đang mỏi mắt tìm hay cố gắng trốn chạy nó?”. Mỗi lần đọc “Tiếng chim hót trong bụi mận gai”, tôi lại cảm nhận vị mặn chát ở đầu môi. Tôi mơ hồ hình dung những sợi tóc vàng bay trên cánh đồng đầy gió, tiếng chuông ngân dài trong buổi chiều tàn và cây thánh giá lặng thinh nơi thánh đường tĩnh mịch. Tất cả, tất cả đều ám ảnh đến nao lòng…

“Tiếng chim hót trong bụi mận gai” kể về câu chuyện tình của Mecghi xinh đẹp và Cha xứ Ranfơ. Vì thân phận, địa vị, linh mục Ranfơ buộc phải chạy trốn cảm xúc lứa đôi. Tình yêu đối với ông có lẽ chỉ - được - phép dành cho Chúa Trời, đấng vô hình thiêng liêng mà không có chỗ đứng cho nhi nữ thường tình. Mecghi vì cố quên Cha mà đành kết hôn với người đàn ông khác - người đàn ông giống Ranfơ đến lạ lùng! Nhưng định mệnh vốn dĩ vẫn thích trêu ngươi. Tình cờ cả hai gặp lại nhau, ngọn lửa âm ỉ trong lòng bấy lâu lại bùng lên hơn bao giờ hết, họ lại yêu nhau, lại sưởi ấm trái tim nhau và cuối cùng tình yêu hóa thành bi kịch.

Trải bao nỗi đớn đau, ngọt ngào, hiến dâng và kiêu hãnh, tình yêu giúp Mecghi vượt qua định kiến, lễ giáo và cả đức tin ràng buộc con người. Mecghi yêu Ranfơ hơn sự sống, hơn cả bản thân mình! Tình yêu khó kiếm tìm giữa cuộc đời rộng lớn, nếu vụt mất đi có lẽ suốt cuộc đời không tìm lại được. Vậy nên nàng chấp nhận tình yêu không lối thoát. Nàng đã yêu một người không - được - phép - yêu, một người ở thế giới khác, thế giới chỉ có tình yêu quảng đại cho Chúa, Thánh thần và tồn tại những con chiên ngoan đạo. Để bảo vệ giọt máu của Ranfơ, Mecghi đã âm thầm hy sinh và chịu đựng. Phải chăng huyết mạch ấy chính là kết tinh những gì tốt đẹp nhất mà con người ta phải trả giá bằng nỗi đau khổ vĩ đại của đời mình? Cả cuộc đời, cả tuổi xuân cho đến khi khi bóng chiều đổ xuống mái tóc vàng óng ả, nàng cũng chỉ tôn thờ một tình yêu duy nhất. Sự giằng xé nội tâm của cô gái đáng thương với mối tình ngoài tầm tay chợt khiến người đọc quặn thắt cõi lòng…
Nếu có ai đó kể một truyền thuyết về người con gái chỉ yêu một lần trong đời, nhưng yêu bằng tình yêu mãnh liệt nhất thế gian thì trong lòng tôi sẽ xuất hiện hình ảnh nàng – Mecghi xinh đẹp. Con chim chết đi trong bụi mận gai để lại tiếng ca muôn loài ghen tị, Mecghi cũng vượt lên nỗi đau đớn xác thân và linh hồn để chiến thắng Chúa Trời. Nỗi đau cũng chính là niềm kiêu hãnh trong nàng. Bởi có ai dám vì tình yêu mà giành giật cả linh mục – người sinh ra vốn đã thuộc về Chúa? “Chính ta đã xếp đặt số phận của ta như thế, ta không đổ lỗi cho ai và ta cũng không hề tiếc nuối về một phút giây nào trong quá khứ…”.

Giá như Cha Ranfơ chịu hy sinh địa vị, chịu từ bỏ danh phận linh mục hư vô kia để sống thực với lòng mình, thì liệu mối tình ấy có trở thành bi kịch? Dù sao Cha Ranfơ cũng là con người bằng xương bằng thịt, có những lý tưởng riêng của cuộc đời. Dẫu không phải là con chim lao mình vào gai nhọn, để yêu trọn vẹn thể xác linh hồn, nhưng cuộc đời ông ít nhiều cũng đã nếm trải hương hoa của hạnh phúc. Cái cảm giác tỉnh giấc buổi mai bên cạnh người con gái mình yêu thương, thật ấm áp diệu kì. Bình yên và cứu rỗi - đôi khi lại được gởi trao bởi những con người quá đỗi bình thường và từ những điều rất ư giản dị...
Có lẽ, cuộc sống là chuỗi dài của những sự mâu thuẫn. Nó luôn đẩy con người ta vào sự lựa chọn, hoặc cái này, hoặc cái kia, mà không cho phép sự vẹn tròn tồn tại. Nếu có sự lựa chọn vẹn toàn cho tình yêu và danh vọng, đỉnh cao địa vị và hạnh phúc đơn sơ, thì có lẽ thế gian đã trở thành thiên đường... từ rất lâu rồi. Kết thúc một sự lựa chọn cũng là lúc con người tự tạo ra cũi lồng nhốt mình vào đó, với giáo lý, với đức tin, với những điều bác ái tưởng như vĩ đại không cùng. Linh mục Ranfơ phải đối mặt với nỗi cô đơn suốt cuộc đời, cô đơn khi đối diện với bản ngã của mình, cái kết cục cô đơn vì không đủ can đảm vượt thoát xa hơn. Để đổi lấy vị trí đỉnh cao của danh vọng, đôi khi phải trả giá bằng nỗi cay đắng đến tột cùng.

Số phận của loài chim bé nhỏ mải miết kiếm tìm bụi mận gai, số phận cô gái mỏng manh đi tìm cho mình tình yêu đích thực giữa cuộc đời bao la vô tận... Mecghi, hay cũng chính là những người phụ nữ khao khát yêu thương, khao khát hiến dâng dẫu phải chịu ngàn lần cay đắng. Con chim mang chiếc gai của bụi mận cắm vào ngực tuân theo qui luật bất di bất dịch của thiên nhiên; bản thân nó không biết sức mạnh nào đã buộc nó lao vào mũi nhọn và chết mà vẫn hót. Để thế gian ngưng đọng, muôn loài lặng thinh, Thượng đế trên cao phải lắng nghe tiếng ca buồn thương mà đẹp đẽ. Thời khắc ấy tôi chợt nhận ra “lúc mũi gai xuyên qua tim, con chim bé bỏng không nghĩ đến cái chết sắp đến, nó chỉ hót, hót cho đến lúc mất tiếng đứt hơi… Nhưng chúng ta, khi lao ngực vào bụi mận gai, chúng ta biết, chúng ta hiểu. Tuy thế ta vẫn lao ngực vào bụi mận gai. Sẽ mãi mãi như thế!”…
Đình Đình

Nỗi niềm của đất ai hay?

Tiết Thanh minh tháng ba đã đến. Các ngả đường nhộn nhịp dòng người đi tảo mộ như trẩy hội. Ngày xưa mồ mả thường đặt`nơi xa làng, lẻ tẻ trên các cánh đồng, đượng đống. Các chi ngành chia thành từng đoàn vác cuốc, mang dao phát cỏ, gồng gánh lễ lạt nào rượu thịt, xôi, cơm, cùng vàng hương mấy thẻ, trầu cau mấy buộc... tề tựu trên các cánh đồng. Mọi người vừa đắp mộ cầu tổ tiên phù hộ con cháu “nhân khang vật thịnh” vừa nghe những lời giáo huấn. Người mất chuyện còn. Con cháu được rành rẽ tích cũ, chuyện xưa, lấy đó làm niềm tự hào, làm bài học, tấm gương cho gia đình, dòng họ, cho chính mình. Qua đây người ta nhận họ hàng, ngôi thứ, thắt chặt thêm tình máu mủ ruột rà. Khi nén hương tàn chừng phân nửa, là “hoá vàng” tạ ơn “thổ thần thổ địa” bảo vệ mộ phần. Vàng đốt làm bằng giấy bản, giấy rơm in hình đồng tiền chinh có bốn chữ nho cổ… Rồi già trẻ cùng nhau quây quần uống rượu, ăn cơm ngay trên vạ cỏ giữa hương đồng gió nội. Sau quãng đường xa bộ hành, lúc này đúng là ăn “mầm đá” cũng ngon, cũng thú vị làm sao!

Ngày xa ấy, đám trẻ con chúng tôi cứ mỗi độ hoa xoan nở tím trong làng, lại nhắc nhớ nhau: -Sắp được đi tạ mộ rồi...! Tôi là con trai lớn trong nhà, lại thuộc hàng đứng đầu chi ổ, có người tóc muối tiêu, râu dài cũng phải gọi tôi bằng chú, bằng anh; nên thường được theo cha đi nhận mộ. Háo hức trên bờ ruộng, tôi chạy tới những nấm mộ như những chiếc thúng con úp trên cánh đồng phủ lớp cỏ mịn màng xanh mướt, như thấy từ trong đất quê toả ra hơi thở ấm áp của cụ cố, của ông nội, bà nội tôi. Tiếng của bà nội tôi văng vẳng bên tai như người còn đó cầm chiếc roi tre nhỏ gọi tôi khi tôi là thằng bé mải miết rong chơi, tắm lội cùng con trâu đầm trên dòng sông trước cửa làng. Tôi được biết dưới tầng đất sâu ấy là nơi ký thác xương cốt của tổ tiên tôi, của dòng máu họ hàng hang hốc nhà tôi. Tôi thường đứng lặng đằng sau nghe cha tôi khấn vái. Tiếng lầm rầm của ông như thấu đạt tới linh hồn người bên kia, rất rõ. Hình như những nén nhang cũng lay động, ảo mờ những vệt khói lam bay lên, rớt lại mùi thơm nhẹ tận đáy lòng. Những đứa trẻ bọn tôi luôn được đi, bao giờ cũng nhớ mộ tổ họ, mộ ông bà hơn cả người lớn.

Nhưng bây giờ, thanh minh lại khác nhiều lắm. Người ta đi tảo mộ không còn thuần phong như ngày xưa nữa. Vàng mã tốn kém và trào lưu xây mộ lại tràn lan. Thực trạng đó đang như một cuộc chạy đua và khiến người nông dân nghèo mang nỗi lo day dứt. “Sống vì mồ mả, đâu vì cả bát cơm”. Câu nói đó trở thành đầu lưỡi. Nhất là những nhà giàu, hoặc có kiều ngoại, quan chức, những người làm ăn phất to, trúng lớn. Hôm qua còn chạy từng hạt gạo, hôm nay dư ăn dư để, liền chạnh nghĩ đến mồ mả. Họ coi đây là dịp tạ ơn ông bà ông vải vì “mộ phát”, “mộ kết”! Đồ tế lễ thịnh soạn bày ra nào gà chưng, bánh quả, bia hộp bia chai cùng vàng mã rực rỡ. Người đời phóng đặt ra hàng xấp, hàng thỏi giấy hoặc đô la âm phủ cùng đủ thứ vàng mã: ngựa voi đủ màu, hài hia đủ loại, cả ti vi, máy tính, ôtô, xe máy... đốt hoá cháy bùng bùng. Các già làng thắc mắc: “Mùa thanh minh nào con cháu cũng bày vẽ đốt lắm ngựa xanh, ngựa đỏ, voi trắng thế kia, liệu dưới đó các cụ có đủ chuồng, dư cỏ dư mía cho chúng ở, chúng ăn? Riêng khoản vàng mã, dân 8 xã tổng mình cũng đốt vèo hàng trăm triệu bạc không đâu vào đâu trong tiết tháng Ba!
Những năm gần đây, ở các làng quê bỗng dưng có hai mùa xây mộ: tháng hai tháng ba và sau thu hoạch vụ mười. Nhân thời tiết đất trời khô hanh, người ta tranh thủ chuyên chở nguyên vật liệu ra các nghĩa địa xây cất mộ đông vui, nhộn nhịp như công trường xây dựng. Người ở xa thì hoặc tranh thủ về quê, hoặc gửi tiền của đầu tư cho người ở nhà thanh minh, xây mộ. Xe đạp, xe máy, ô tô đậu từng đoàn ngoài các nghĩa địa như đi trẩy hội. Người có tiền khởi xướng đầu tàu kéo theo gia ổ. Kẻ túng thiếu thì vì danh dự o ép mà chặc lưỡi đôn đáo vay mượn, bán thóc lúa, lợn gà để đóng góp, kẻo hổ thẹn. Cốt sao mộ to rộng, cao sang. Cần thiết thì chịu chơi, mua cả đất mộ hàng xóm! Trước đây mộ quây bằng gạch vôi xỉ, nay tháo ra, đổ gạch chỉ Yên Hưng, Giếng Đáy, Hạ Long xuống xây lại cho vĩnh cửu! Trước ghi tên bằng mũi đinh khắc vào xi măng, giờ đặt bia đá, bia in chân dung, thếp chữ vàng, chữ bạc. Nhiều khu mộ trông chẳng khác mấy cuộc triển lãm ngoài trời, hoặc một đô thị vừa cổ vừa kim!

Cái làng nhỏ của tôi cũng có tới ba khu nghĩa địa. Dân để mộ tuỳ hứng vì xã chưa qui hoạch rõ ràng. Mùa xây mộ đến, các cánh ruộng, gò đống ven làng đâu cũng thấp thoáng những đám xây mộ. Thôi thì người nào bóng ấy. Cố giữ mộ kẻo năm trước năm sau dễ lẫn vào thiên hạ, sẽ mang tiếng là nhà mất mộ như chơi! Không ít xảy ra tình trạng tranh giành phần đất, phần mộ, giằng co mang nhau đến Uỷ ban. Chính quyền cũng chịu bó tay vì biết dựa vào luật nào? Khu nghĩa địa phía đông từng xảy ra chuyện con cháu ông chú ở xa về chơi trội xây mộ to cao, mái đao cong vút, ngất ngưởng che sang mộ ông bác. “Gà tức nhau tiếng gáy”. Con cháu bên này không chịu nổi cảnh “thượng long đoạt hướng”, liền gây sự ép bên kia phá đi xây lại. Nếu không sẽ quyết chí xây đè lên!
Đi sâu vào các nghĩa địa Phong Cốc, Phong Hải, Yên Hải... ngỡ như lạc vào một mê hồn trận mồ mả, lạc vào muôn hình khối bê tông! Hộp vuông, hộp dài. Lầu cong, chóp nhọn. Mái bằng, mái bán nguyệt. Tầng hai, tầng ba. Nửa tây nửa ta. Có khu mô phỏng y một con tàu há mồm, một ngôi biệt thự, một toà lâu đài... Tất cả trát xi măng, ốp đá xanh, lát gạch men nội ngoại. Diện tích mỗi mộ hẹp nhất cũng bốn, năm m2, rộng từ mười đến hai chục m2. Rồi hơn nữa, có khu mộ gia đình chiếm cả sào ruộng. Chi phí mỗi mộ thấp nhất cũng từ một vài triệu, cao đến năm, bẩy triệu đồng trở lên. Có khu tới năm, sáu chục, rồi hàng trăm triệu đồng, bằng cả một cơ ngơi nhà ở cấp bốn! Con cháu coi công trình lăng mộ như một niềm tự hào, mãn nguyện. Có hai anh em nhà kia cùng mẹ đẻ ra sẵn sàng tranh giật nhau từng tấc đất đến đổ máu, ra toà, đến nỗi ông bố uất quá, sinh bệnh, liền gọi con lại bảo: “Cha chết, đem mà chôn dọc áo quan để dôi đất cho chúng bay!”. Nhưng họ lại bỏ phí hàng mét, hàng chục mét vuông đất ngoài cánh đồng cho cỏ mọc, cho khối bê tông câm lặng trơ gan, vô ích cùng tuế nguyệt! Gia đình anh Nam đang làm 50 ha đầm thuỷ sản bị mấy cơn bão liên tiếp gây vỡ đầm, nước dâng ngập lụt trút sạch đàn tôm ra biển. Trắng tay, không còn đồng nào để gây lại vụ mới. Đang lo bạc mặt thì nhận được tin của ông trưởng ngãnh họ “bổ đầu” đóng góp và gợi ý chủ đầm “hảo tâm” một khoản để xây dựng mộ các cụ! Vợ anh nửa cười nửa mếu: -Tiếng cả nhà không. Biết làm sao bây giờ?

Năm, sáu năm trước, đi đưa một đám tang ở nghĩa địa Phong Cốc, tôi được nghe một sự tích về một ngôi mộ vừa cất dựng mất trên chục triệu đồng. Đó là ngôi mộ mẹ một ông người làng trước đây đi lính “khố xanh” cho Pháp. Năm 1954, ông ta tản cư vào Nam, bặt hẳn tin tức. Đất nước thống nhất, ông về quê vừa dò hỏi vừa xem bói tìm mộ mẹ, nhưng mãi không thấy. Cuối cùng nhờ ông hàng xóm có sào ruộng nhớ ra: “Thuở ấy đói kém người chết như rạ. Mộ cụ chôn xấp chôn xáo ở góc ruộng, xung quanh đổ toàn vỏ ốc làm dấu tích...” Sau nhiều ngày cất công đào bới, nhận đúng mộ mẹ ngày xưa, ông ôm mặt khóc như một đứa trẻ trước hũ tiểu sành dập vỡ... Sang xong hài cốt mẹ vào bộ “trong quang ngoài quách” bằng đá gralitô, ông chọn thợ xây kiên cố, trang trí ngôi mộ rất cầu kỳ. Ông bảo mọi người: “Khỏi phải băn khoăn, miễn sao cho đẹp, cho bõ ngày cụ tôi còn sống chẳng được hưởng gì! Đã có con cháu bên Mỹ nó tắc về!”... Quanh đó mấy ngôi cũng vừa mọc lên chẳng kém phần đồ sộ. Được biết có tập đoàn lăng mộ ốp lát hoa xuể, mỗi cụ một lầu son, do một đứa cháu làm ăn gặp vận đỏ làm chủ chi, kén hẳn thợ khéo từ Hải Dương, Nam Định về bắc giàn giáo thi công cả tháng trời... Giữa thượng đồng còn nổi lên một ngôi mộ ốp lát đá đen nhánh, vươn lầu cao ngất nghểu. Tới gần hoá ra mộ của một “tướng cướp giang hồ”! Cô vợ vượt biên hồi xưa, giờ cư trú ở nước ngoài gửi đô la về xây mộ chồng... Cách đây hai mươi năm, cánh đồng của làng “dân cả xã lớn” này thẳng cánh cò bay, mượt mà sóng lúa đến tận bờ tre. Nay màu xanh nuôi sống người đã bị bóc đi hàng chục ha nhường chỗ cho “vương quốc Thiên cổ” khô khốc bê tông!
Năm ngoái đi tảo mộ còn thấy những lũng ruộng cấy lúa, trồng rau giữa các gò đống. Năm nay đã bình địa, chi chít các hình khối còn hăng vôi vữa, xi măng. Phải lâu lắm, dễ đến hai giờ đồng hồ, anh em tôi tản ra căn đi căn lại, mới tìm được mộ bà ngoại lấp trong cơ man những ngôi mộ xây chen chúc dày đặc. Ngốt hết cả ruột gan! Phần mộ bà ngoại tôi bị người ta bên cạnh xây đè lên hẳn một vạ tường! Chỉ một tẹm nữa thôi là mộ bà ngoại bị “thôn tính” thành chân móng của họ! Tôi còn đang bùi ngùi thì gặp một đoàn cũng đang dò dẫm giữa “siêu thị” mộ để tìm mộ nhà mình. Một cụ già che ô, chống gậy, thở không ra hơi, than vãn:
- Ngày xưa chỉ vun nấm đất, nấm cỏ thì mộ không sao. Bây giờ thiên hạ đua nhau xây đắp lại đâm mất mộ. Làng nước đua nhau tung tiền ra đồng. Mộ gì mà y nhà nghỉ mát! Nhà nghèo sợ lẫn, sợ mất mộ cũng đành chịu lôi cuốn vào cuộc. Ngữ này ta cũng phải xây thôi, khỏi thấp kém, tủi thân!

- Họ cậy tiền làm to -một cụ cắt ngang -càng có chỗ cho cánh thợ cấy, thợ gặt ngồi nghỉ trưa ăn cơm hoặc ngả lưng đánh giấc.... Một cụ khác hóm hỉnh xen vào: -Có mà tiện cho bọn trai gái, bọn nghiện hút chúng kéo tạt ra đây!... Anh bạn tôi là người từng trải, nhiều lần vào Nam ra Bắc, tỏ vẻ sành sỏi:
- Chưa bằng Hải Phòng, Hạ Long, Nha Trang, Sài Gòn... nghĩa địa của họ còn xây dữ dội, hiện đại hơn nhiều. Nghĩa trang Đèo Bụt, Đèo Khế ven dốc Quốc lộ 18A, như một toà thành La Mã cổ đại thu nhỏ trong thung lũng núi đá. Giờ toà thành này đã quá tải, người ta phải “đóng cửa” và lập ngay một nghĩa địa khác ở khu 7 cho các linh hồn kịp “nhập cư”. Hơn chục năm nay đa số các “hộ khẩu tóc xanh” do nghiện hút, HIV nhập vào ồ ạt! Còn bên Hải Phòng… Nghĩa địa Tĩnh Hải, có nhà bỏ tới bảy, tám trăm triệu xây khu mộ gia đình kén toàn đá Thanh Hoá về thi công, riêng bộ chân móng sâu tới 1 mét, rồi đắp vẽ đủ thứ hoa hoè hoa sói. Người ta còn xí đất mặt đường trong nghĩa địa lo trước cho cả người sống nữa kia… Anh còn cao hứng: -Vừa rồi báo chí đăng dân trong Huế chạy đua xây mộ như một cuộc tái phục kiến trúc thành quách cổ. Có ông khách du lịch ngoại quốc đến thăm cứ lầm tưởng đấy là di tích “Di sản Văn hoá”! Có khu mộ ngốn gần ba, bốn chục nghìn USD trên diện tích 600 m2, ngang với kinh phí và khuôn viên dựng lại đình làng quê ta!... Cũng chưa ăn thua! Còn có khu mộ gia đình xây cất tới tỷ mốt, tỷ hai, thậm chí xấp xỉ 2 tỷ đồng VN nữa kia!...
Ai nghe xong cũng lắc đầu lè lưỡi:
- Thế thì “phố hoá” cho người Thiên cổ đến nơi mất rồi! Mộ thường dân bây giờ còn đặc biệt hơn cả lăng tẩm vua chúa ngày xưa!
Mộ xây gia tăng. Nghĩa địa ngày càng nở ra. Người ta chỉ cốt xây cao to, bền đẹp, chứ ít ai quan tâm đến môi trường, nguồn nước bị ô nhiễm, đến đất đai rồi đây sẽ ra sao? Hoặc biết là nguy cơ mà chưa có cách nào khắc phục được. Không ít kẻ còn bỏ tiền ra mua đất, xây thùng mộ chiếm chỗ trước để phòng hậu sự đất đai lên giá! Ông Dương Miền khi còn là chủ tịch Mặt trận xã từng lo lắng:
- Nếu cứ đà này thì chỉ dăm chục năm nữa, lấy đâu ra đất để ký táng? Tỷ dụ như làng ta đây hiện có 5000 dân? Nghĩa là sẽ có lần lượt 5000 ngôi mộ! Cải táng đặt sít nhau cũng phải mất hơn chục nghìn mét vuông! Trong khi đó làng chỉ có chưa đầy 190 ha canh tác đang như vũng nước co dần! Và ông cũng từng nêu nguyện vọng trong các cuộc họp: -Đã đến lúc Nhà nước ban hành Luật mộ táng để giúp các địa phương quản lý đất đai sinh lợi, bảo vệ tài nguyên nông nghiệp và môi trường sinh thái! Tiếc rằng ý tưởng thì hay, thức thời quá, mà tiếng nói ông như hạt cát trong cơn lốc “hiện đại hoá mộ phần” chưa ai dám ra cản lại!

Qua các cuộc cải táng, trong những lúc chuyện trò, tôi thấy tâm tư của người nông dân cũng bắt đầu những suy nghĩ mới:
- Người đẻ, đất có đẻ đâu! Dân ta cũng cần thay đổi nhận thức và tâm lý về địa táng hiện nay. Nên dần dần thực hiện hoả táng bằng đài hoá thân Hoàn vũ như ở Hải Phòng và một số nơi. Ngoài Cẩm Phả, người ta đã đưa vào sử dụng đài hoàn vũ “An Lạc Viên”, đồ sộ và hiện đại lắm! Đến đó ta như lạc vào cõi tiên cảnh, chả còn gì cảm giác chết! Quê mình đây có muốn đưa người quá cố sang đài Hải Phòng hoặc đài Cẩm Phả cũng không xa mấy! Vừa sạch sẽ, gọn gàng, vừa tiết kiệm mọi mặt, đỡ dềnh dàng bao nhiêu thủ tục cúng bái... Thấy được “nền văn minh hoá thân”, có nhiều cụ già đã phát biểu: tôi cũng chỉ muốn gói ghém xương cốt trong một nắm tro. Ai cũng vậy thì rõ ràng ta để dôi được bao nhiêu đất đai cho đời sau! Nhưng chỉ lo không biết đám con cháu nó có làm theo ý mình không?...
Đứng trên bờ đê nhìn xuống các cánh đồng nhấp nhô nghĩa địa, tôi bâng khuâng suy nghĩ: Rồi đây, 6 vạn nhân khẩu hiện tại ở vùng 8 xã làng đảo quê tôi sẽ theo bước chân nhau về cõi hư vô. 6 vạn ngôi mộ sẽ xếp trên mặt bằng chưa đầy 10 nghìn ha! Chắc chắn thế rồi. Có ai làm khác được đâu! Thì vùng đất cửa sông Bạch Đằng này, không biết các thế hệ sau, sau nữa có kịp“bồng bế nhau lên ở núi non”!? Và nơi đâu, bao làng quê, phố phường cũng san sát “phố mộ”, thì núi non liệu có còn chỗ không?
Thành phố của người chết đang lấn từng thước đất sinh nhai của người sống! Đằng sau cái đẹp “thanh minh vào tiết tháng Ba” và “mộ hoá phố” đang là nỗi niềm xót xa của đất! Ai hay tấm áo xanh của đất đang tiếp tục mỗi ngày bị xé thêm ra?.

Dương Phượng Toại

AN DÂN

Ernest Aeppli, một nhà tâm lý học Âu châu đã mô tả trạng thái ban sơ ấy của nhân loại như sau: «Người ban sơ ít ngã chấp, sống hồn nhiên, thuận theo thiên lý.» Vì ngã chấp còn ít oi, nên họ sống hầu như hòa mình với đoàn thể, và chính vì thế, trách nhiệm họ cũng được giảm thiểu đến mức tối đa. Lúc ấy, đời sống tri thức họ rất thô sơ, nhưng sức mạnh vô thức họ lại hoạt động rất mạnh. Người thời buổi văn minh ngày nay thường ước mơ trạng thái ấy. Họ muốn trút bỏ trách nhiệm và muốn thoát nợ suy tư. Họ muốn trở lại tình trạng thiên nhiên, và họ tưởng tượng ra một đời sống tiên cảnh, khi mà con người chưa ăn phải trái tri thức đắng đót.
AN DÂN
安 民
Hán văn:
不 尚 賢, 使 民 不 爭. 不 貴 難 得 之 貨, 使 民 不 為 盜. 不 見 可 欲, 使 民 心 不 亂. 是以 聖 人 之 治, 虛 其 心, 實 其 腹, 弱 其 志, 強 其 骨. 常 使 民 無 知 無 欲. 使 夫 知 不 敢 為 也. 為 無 為, 則 無 不 治.
Phiên âm:
1. Bất thượng hiền, sử dân bất tranh. Bất quí nan đắc chi hóa, sử dân bất vi đạo. Bất kiến khả dục, sử dân tâm bất loạn.
2. Thị dĩ thánh nhân chi trị, hư kỳ tâm, thực kỳ phúc,[1] nhược kỳ chí, cường kỳ cốt. Thường sử dân vô tri vô dục. [2] Sở phù trí giả bất cảm vi dã.
3. Vi vô vi, tắc vô bất trị.
Dịch xuôi:
1. Không sùng thượng hiền tài, khiến cho dân không tranh. Không quí của khó được, khiến cho dân không trộm cướp. Không phô trương những gì kích thích lòng ham muốn, khiến cho lòng dân không loạn.
2. Vì vậy phép trị nước của thánh nhân là làm cho dân: Trống lòng; No dạ; Yếu chí; Mạnh xương. Thường khiến cho dân không biết, không ham. Khiến cho kẻ trí không dám làm gì cả.
3. Làm theo phép Vô vi, thời không gì là không trị.

Dịch thơ:

1. Không sùng thượng hiền tài trần thế,
Cho dân gian bỏ lệ tranh đua,
Không tham vật quí khó mua,
Cho dân hết thiết đi vơ của người.
Mọi vẻ đẹp bên ngoài chẳng thiết,
Cho lòng dân cao khiết trong veo.
2. Trị dân hiền thánh muốn điều,
Ít ham, ít muốn, ăn nhiều uống no.
Bao tơ tưởng làm cho yếu hết,
Nhưng thịt xương sắt thép khang cường. [3]
Tò mò, cớ tưởng vấn vương,
Dân ta ta giữ cho thường vô lo,
Khiến người xảo quyệt mưu cơ,
Sống trong cảnh ấy khó mà ra tay.
3. Sống khinh khoát mảy may chẳng bợn,
Thời muôn điều ngang chướng hết ngay.

BÌNH GIẢNG

Chương này là một trong những chương của Đạo Đức kinh bàn về cách trị dân theo Lão tử. Vậy trước khi bình giải chương này chúng ta nên biết đại khái chủ trương của Lão tử và Trang tử về chính trị.
Chủ trương của Lão tử là muốn cho dân trở lại đời sống thời thái cổ, vì thời buổi ấy dân chúng sống thuần phác hồn nhiên, thuận thiên lý, chưa có chút gì là nhân vi ngụy tạo.
Thời thái cổ ấy đại khái là thời Tam Hoàng - Phục Hi, Thần Nông, Chúc Dung (khoảng 2800 trước kỷ nguyên trở về trước) - hoặc là thời trước nữa: càng mộc mạc, càng thô sơ càng tốt.
Ta có thể mượn lời Trang tử nói trong thiên Khư Khiếp 胠 篋, Nam Hoa kinh mà mô tả thời thái cổ ấy như sau:

Thời thượng cổ là thời đạo đức,
Thời Đại Đình, Lật Lục, Chúc Dung,
Hiên Viên, Lý Súc, Thần Nông,
Hách Tư, Thái Hạo, Hoàng, Trung, Dung Thành. [4]
Thời buổi ấy thanh bình an lạc,
Và chúng dân thuần phác ung dung.
Thắt thừng bện lõi mà dùng,
Ăn ngon, mặc đẹp, chưa từng xốn xang.
Thời buổi ấy lân bang giáp cạnh,
Tiếng gà kêu chó cắn đều nghe,
Tuy không cách trở sơn khê,
Mà không tiếp xúc đi về với nhau.
Thời buổi ấy đâu đâu cũng trị,
Sống yên bình đến thế thì thôi. [5]
Gần đây Ernest Aeppli, một nhà tâm lý học Âu châu đã mô tả trạng thái ban sơ ấy của nhân loại như sau: «Người ban sơ ít ngã chấp, sống hồn nhiên, thuận theo thiên lý.» Vì ngã chấp còn ít oi, nên họ sống hầu như hòa mình với đoàn thể, và chính vì thế, trách nhiệm họ cũng được giảm thiểu đến mức tối đa. Lúc ấy, đời sống tri thức họ rất thô sơ, nhưng sức mạnh vô thức họ lại hoạt động rất mạnh. Người thời buổi văn minh ngày nay thường ước mơ trạng thái ấy. Họ muốn trút bỏ trách nhiệm và muốn thoát nợ suy tư. Họ muốn trở lại tình trạng thiên nhiên, và họ tưởng tượng ra một đời sống tiên cảnh, khi mà con người chưa ăn phải trái tri thức đắng đót. [6]
Lão tử ước mơ cho dân con sống lại những ngày hoàng kim ấy. Đạo Đức kinh chương 80, Lão tử viết:

«Nước ta bé nhỏ dân thưa,
Vài mươi tôi giỏi, ta chưa hề dùng.
Dạy dân sợ chết làm lòng,
Cho nên dân chẳng vẫy vùng phiêu lưu.
Xe kia thuyền nọ đìu hiu,
Nào ai muốn cưỡi, muốn chèo mà chi.
Binh kia giáp nọ ủ ê,
Chẳng ai dở dói nghĩ khoe, nghĩ bày.
Dạy dân trở lại thắt dây,
Sống đời thuần phác tháng ngày tiêu dao.
Cho dân ăn uống thanh tao,
Cho dân ăn mặc bảnh bao, chững chàng.
Cho dân đời sống bình an,
Cho dân phong tục dịu dàng đẹp tươi.
Liên bang nào cách mấy mươi,
Gà kêu, chó cắn đòi nơi rõ ràng.
Tuy rằng gần gũi tấc gang,
Suốt đời dân chúng nào màng tới nơi.

Lão tử cũng như Trang đều cho rằng người xưa vẹn được thiên chân, thiên tính của mình, vì thế nên sung sướng hạnh phúc.
Ngày nay các nhà cầm quyền vì bày vẽ quá nhiều luật pháp, lễ nghi, hình thức, nên đã làm cho dân con mất thiên chân thiên tính, để rồi chạy theo những văn minh, những kiến thức kiến văn giả tạo bên ngoài. Những cái đó không đem lại hạnh phúc, an bình cho con người được; trái lại chúng chính là mầm loạn lạc chia ly.
Trang tử chủ trương đại khái như sau nơi thiên Mã đề 馬 蹄:

«Kìa thiên hạ ung dung tự tại,
Sống đơn sơ vui với muông chim.
Sống đời mộc mạc tự nhiên,
Thung dung cùng đạo một niềm sắt son.
Vì đâu đã mỏi mòn nhớn nhác,
Vì đâu nên tan tác phân ly?
Bày ra nhân nghĩa mà chi?
Để cho thiên hạ suy vi tần phiền.
Gỗ không nát, sao nên được chén,
Ngọc không tan, sao vẹn chương khuê.
Đạo tan đức nát ê chề,
Mới bày ra được những bề nghĩa nhân.
Loạn năm sắc, mới văn mới vẻ,
Rối thanh âm, bày vẽ đàn ca.
Ai làm đạo đức xác xơ,
Lập ra nhân nghĩa vẩn vơ hại đời.
Lập nghi lễ, hình hài trói buộc,
Lập nghĩa nhân, bày chước ủi an.
Lòng người vì thế ly tan,
Khôn ngoan càng lắm, gian ngoan càng nhiều. [7]
Trong thiên Biền Mẫu 駢 拇, Trang tử lại viết đại khái rằng:
«Vậy đừng có suy bì vẽ sự,
Đừng chia phôi quân tử tiểu nhân.
Đã cùng đánh mất thiên chân,
Dù phân biệt hão, cũng ngần ấy thôi.
Đem thiên tính làm tôi nhân nghĩa,
Giỏi Sử, Tăng ta kể như không.
Vì ăn mà tổn tấc lòng,
Du nhi có giỏi, chớ hòng ta khen.
Đem nhã nhạc đảo điên tính khí,
Sư Khoáng kia, nào quí chi đâu.
Tính Trời lệ thuộc năm mầu,
Ly Chu ta cũng trước sau coi hèn.
Ta sau trước chỉ khen đạo đức,
Phục tính trời, chẳng phục nghĩa nhân.
Thông minh chẳng tại kiến văn,
Mà do tìm được cốt căn của mình.
Bỏ căn cốt tông minh đâu nữa,
Đạo Chích [8] kia cũng lứa Bá Di,[9]
Đều là đắm đuối, sân si,
Đều là thiên lệch có gì khác đâu.
Nên ta chẳng tìm cầu nhân nghĩa,
Chẳng mơ màng dâm tị, đảo điên,
Cốt sao giữ vẹn căn nguyên,
Tính trời cốt giữ tinh truyền trước sau...» [10]

Vì thế cho nên theo Lão tử, làm chính trị là phải cố phục hồi trạng thái hồn nhiên nguyên thủy ấy cho dân. Muốn được vậy đại khái sẽ:

1. Không sùng thượng hiền tài, để dân hết tranh dành.
2. Không tham vật quí khó mua, khó chuốc, để dân hết trộm cắp.
3. Không ngó ngàng đến những vẻ đẹp bên ngoài, để cho dân khỏi loạn.
4. Lo cho dân ăn uống no đủ, sống một đời sống khỏe mạnh. (Thực kỳ phúc, cường kỳ cốt.)
5. Không đem kiến văn kiến thức dạy dân. (Thường xử dân vô trị.)
6. Không kích thích thị hiếu của dân, cho lòng dân không bợn ham muốn tư dục, thanh thản hồn nhiên. (Hư kỳ tâm..., thường sử dân vô tri vô dục.)
7. Giữ không cho những người khôn ngoan, tinh quái lũng đoạn tinh thần dân, đời sống dân.
8. Như vậy, dân sẽ sống hồn nhiên, hạnh phúc, thế làm không làm mà vẫn làm được hết mọi sự, vẫn trị được hết mọi sự. (Vi vô vi tắc vô bất vi.)
Trong thiên Khư Khiếp 胠 篋, Trang Tử cũng theo chủ trương của Lão tử, nhưng đã trình bày chủ trương ấy với một luận điệu quyết liệt hơn nhiều. Ông viết đại khái như sau:

... Nên dứt tánh, dứt tình với trí,
Thời cướp ngày sẽ bí lối sinh.
Trầm châu, đắm ngọc tan tành,
Rồi ra trộm cắp lưu manh hết liền.
Phá ấn tín, dân nên thuần phác,
Đập đấu cân, dân gác ghen tuông.
Phá tan thánh pháp, kỷ cương,
Rồi ra dân sẽ rộng đường tới lui.
Vứt đàn sáo, bịt tai Sư Khoáng,
Thời chúng dân sẽ sáng tai ra.
Tung hê mầu sắc văn hoa,
Cho mờ văn vẻ, cho lòa Ly Châu. [11]
Hãy hủy hẳn giây, câu, khuôn, thước,
Tay Công Thùy [12] tìm chước chặt đi.
Sử, Tăng [13] ta hãy khinh khi,
Bịt mồm Dương,[14] Mặc,[15] bịt đi đỡ phiền.
Điều nhân nghĩa đảo điên hãy bỏ,
Bỏ đi rồi, sẽ rõ huyền đồng.
Huyền đồng là chính thần thông,
Hợp cùng đạo cả, thung dung vẹn nghì.
Kìa Tăng, Sử, Công Thùy, Sư Khoáng,
Hạng Ly Chu hay hạng Mặc Dương.
Đều là nhân đức phô trương,
Dốc bầu tinh túy, huynh hoang bên ngoài.
Chính vì vậy gieo tai gieo họa,
Loạn dân tình, loạn cả nước non.
Tưởng là ích lợi ngàn muôn,
Nào ngờ điên đảo, mỏi mòn lòng ai. [16]

Tóm lại, chủ trương của Lão tử, chính là không can thiệp vào đời sống dân, không đem kiến văn, kiến thức dạy dân. Tại sao?

a. Vì con người là một nghệ phẩm tối cao, không được nhào nắn bậy bạ. Đạo Đức kinh chương 29 viết:

Những muốn nặn muốn nhào thiên hạ,
Suy cho cùng chẳng khá được nào.
Lòng người nghệ phẩm tối cao.
Ai cho ta nặn ta nhào tự do?
Lòng người ai nắm giữ hoài,
Già tay nặn bóp bao đời tiêu ma...» [17]
b. Vì thánh nhân chỉ giúp cho vạn vật sống tự nhiên theo thiên chân, thiên lý mà thôi. Đạo Đức kinh chương 64 viết:
Cho nên hiền thánh trên đời,
Chỉ say Đạo cả chơi vơi ngàn trùng.
Của khan, vật hiếm chẳng mong,
Của đời người tế đèo bòng mà chi.
Học là học đạo siêu vi,
Dạy đời lầm lạc hướng đi tuyệt vời.
Giúp ai thanh thả đường trời,
Chứ không chọc nước quấy trời uổng công.
c. Vì đem điều xảo trá, đem kiến văn kiến thức dạy dân, là làm hại dân, làm cho họ trở nên xa Đạo, xa trời, trở nên bất trị, chứ không làm lợi cho họ. Đạo Đức kinh chương 65 viết:

Nên những kẻ am tường đạo cả,
Chẳng đem điều xảo trá dạy dân,
Muốn dân chất phác ôn thuần...» [18]
Đọc thiên Biền Mẫu của Trang tử ta càng thấy rõ chủ trương để mặc cho dân sống theo «tự nhiên» của Đạo Lão. Trang tử viết đại khái như sau:
«Chân nhân biết nhẽ chân thường,
«Thường nhiên», «chí chính» am tường vân vi.
Cũng vì vậy nên chê ngụy tạo,
Ghét những điều đánh tráo, lộn sòng.
Chân liền ngón chạnh, bướu sưng,
Ấy đâu có phải của chung con người.
Cũng một lẽ, hán hài cổn mãng,
Với những điều mô phạm nghĩa nhân.
Cùng là lễ nhạc, gian trần,
Ấy đâu có thuộc chân tâm con người.
Kìa Sư Khoáng vẽ vời tơ trúc,
Nọ Ly, Chu háo hức xiêm y,
Sử, Tăng bày chuyện lễ nghi,
Mặc, Dương biện bác thôi thì trăm khoanh.
Thế đâu phải nhân tình chất phác,
Toàn là điều bôi bác bên ngoài.
Le le cổ ngắn lẽ trời,
Hạc kia dài cổ cũng thời tự nhiên.
Dài hay ngắn bớt thêm đều khổ,
Phá tự nhiên phá vỡ lòng ai.
Keo sơn, qui củ bên ngoài,
Chẳng qua vá víu nhất thời ích chi...

Bình chương này, Duvendak cho rằng về phương diện chính trị, đạo Lão phản văn hóa.[19] Wieger cho rằng Lão tử muốn cho dân chúng trở thành những con vật siêng năng cần cù, dễ bảo.[20]

Những lời phê bình như vậy hơi quá đáng, vì thực ra Lão tử muốn điều hay cho dân, chứ không muốn điều dở cho dân; muốn cho dân sống yên vui chứ không muốn lợi dụng dân.
Trở về lối sống hồn nhiên nguyên thủy, Lão Trang không cho đó là phục cổ, mà là phục hồi lối sống thiên nhiên của con người.
Phục cổ theo Lão trang có nghĩa là đem áp dụng những chính sách, những lễ nghi, những pháp độ của các vua chúa xưa vào đời sống dân ngày nay. Điều đó Lão cũng như Trang và nhất là Trang không hề cổ súy. Trang thì cho rằng «lễ nghi pháp độ biến thiên theo thời gian» nên người nay không thể theo pháp độ người xưa.[21]
Chúng ta chỉ có thể nhận xét rằng từ khi Lão tử chủ xướng những quan điểm trên về chính trị đến nay, chưa có một triều đại vua chúa nào ở Trung Hoa dám đem ra mà áp dụng.
Chẳng những vua chúa không theo nổi Lão tử, mà chính ngay khi đạo Lão cực thịnh vào đầu đời Tam Quốc với những nhà lãnh đạo nổi tiếng như Trương Lỗ 張 魯, Trương Giác 張角, Trương Bảo 張 寶, Trương Lương 張 梁, Trương Tu 張 修, với những vùng đất lớn lao đã được đặt dưới tầm ảnh hưởng như vùng Hán Trung, với một số giáo dân lớn lao, ta thấy các nhà lãnh đạo tinh thần đạo Lão lúc ấy cũng hoàn toàn đi vào hữu vi, hữu tướng với một giáo hội có hệ thống tổ chức, có nhiều loại cán bộ, có binh lực, có lễ nghi, có kinh kệ, có bùa chú, có đóng góp, hội hè, v.v. [22]
Xem thế đủ biết, muốn đem nhân loại ra khỏi trào lưu lịch sử thực là một điều không thể làm được.

[1] Câu: Hư kỳ tâm, thực kỳ phúc 虛 其 心 實 其 腹 nhiều người thường tách ra, để hướng về phía tu dưỡng. Sách Đông du bát tiên 東 遊八 仙 viết: «Phép sống lâu chẳng có lạ gì, lòng phải trống mà bụng phải đặc. Chung Ly nguyên soái hỏi: Xin ông cắt nghĩa cho rành. Ông ấy nói: Trong lòng đừng lo việc gì cả, để cho thư thái như không, ấy là trống lòng. Còn đừng theo việc sắc dục, dưỡng tinh thần, nguyên khí chẳng hao, gọi là đặc bụng.» (tr. 27)
[2] Hoài Nam tử 淮 南 子 (quyển 1, chương 11b) có một đoạn tương tự: «Thị cố chí nhân chi trị dã yểm kỳ thông minh, diệt kỳ văn chương, y đạo, phế trí, dự dân đồng xuất vu công chính, ước kỳ sở thủ, quả kỳ sở cầu, khử kỳ dụ mộ, trừ kỳ thị dục, tổn kỳ tư lự.» 是 故至 人 之 治 也 掩 其 聰 明, 滅 其 文 章, 依 道, 廢 智, 與 民 同 出 于 公 正, 約其 所 守, 寡 其 所 求, 去 其 誘 慕, 除 其 嗜 欲, 損 其 思 慮.
[3] Trước kia tôi dịch mấy câu này theo xu hướng tu dưỡng như sau:
Lối đường hiền thánh khó theo,
Rảnh rang niềm tục, chắt chiu niềm trời.
Bỏ ham muốn thảnh thơi hồn phách,
Lo tài bồi cốt cách thiện lương.
Lưu Nhất Minh 劉 一 明 trong Chu Dịch Xiển Chân 周 易 闡 真, chương Văn Vương Hậu Thiên Bát Quái 文 王 後 天 八 掛, cũng giải như vậy.
[4] Thái Hạo 太 昊 = Phục Hi 伏 羲. Hoàng 皇 = Bá Hoàng 伯 皇. Trung 中 = Trung ương 中 央. Đại Đình 大 庭, Lật Lục 栗 陸, Chúc Dung 祝 融, Hiên Viên 軒 轅, Ly Súc 驪 畜, Thần Nông 神 農, Phục Hi 伏 羲, Hách Tư 赫 胥, Bá Hoàng 伯 皇, Trung Ương 中 央, Dung Thành 容 成.
[5] Nam hoa kinh, chương 10, Khư khiếp 胠 篋, đoạn C.
[6] L’homme très peu conscient de lui-même qui ne se dirige pas dans la vie par ses propres initiatives conscientes, le primitif, enfant de la nature, vit en harmonie inconsciente avec les archétypes. Son moi est cependant très réduit, de telle sorte que toute son individualité n’est pas différenciée de la collectivité. Sa responsabilité en est diminuée pour autant. C’est vers cet état, alors que les forces du moi sont très réduites alors que celles de l’inconscient sont très importantes, que tend souvant la nostalgie de l’homme civilisé. Il voudrait se libérer de ses responsabilités et-dit-il, ne plus être obligé de penser. Il voudrait retourner «à la nature» et il imagine une existence paradisiaque dans laquelle il n’a pas mordu encore au fruit amer de la connaissance. — Ernest Aeppli, Psychologie du Conscient et de l’Inconscient, Payot Paris, 1953, p. 60.
[7] Xem Nam hoa kinh, chương IX, C, D.
[8] Đạo Chích: Tên một người ăn trộm nổi tiếng.
[9] Tên một người hiền cuối đời Ân. Bá Di và em là Thúc Tề không thần phục nhà Chu, đã nhịn đói cho đến chết ở núi Thủ Dương.
[10] Nam hoa kinh, chương VIII, Biền mẫu 駢 拇, C, và D.
[11] Ly Châu 離 朱: tên người thợ vẽ đã nghĩ ra văn vẻ, trang hoàng.
[12] Công Thùy 工 倕: tên của một người giỏi về lễ nhạc.
[13] Sử 史, Tăng 曾: Sử Thu 史 鰍 và Tăng Sâm 曾參, tên hai người giỏi về lễ, nhạc.
[14] Dương: Dương Chu 楊 朱, triết gia thời Xuân thu.
[15] Mặc: Mặc Địch 墨 翟, triết gia thời Xuân thu.
[16] Nam hoa kinh, chương X, Khư khiếp, B.
[17] Xem thêm Nam hoa kinh, chương XI, Tại hựu, B.
[18] Cổ chi thiện vi đạo giả, phi dĩ minh dân, tương dĩ ngu chi 古 之 善 為 道 者 非 以 明 民 將 以 愚 之 .
[19] Dans son application politique, le Taoïsme est donc anti-culturel. Duvendak, Tao To King, Adrien Maisonneuse, 1953, p. 9.
[20] Faites des hommes, des bêtes de travail productives et dociles, veillez à ce que, bien repus, ils ne pensent pas, ne sachant rien, les hommes n’auront pas d’envies, ne coteront pas de surveillance, et rapporteront à l’État. -- Léon Wieger, Les Pères du Système Taoïste, Cathasia, 1950, p. 20, commentaires.
[21] Cf. Nam hoa kinh, chương XIV, Thiên vận 天 運, D.
[22] Xem Henri Maspero, Le Taoïsme, Civilisation du Sud S. A. E. P. Paris, 1950, p. 149-184.