Một gương mặt đàn ông

Nhà văn Ma Văn Kháng
TRUYỆN NGẮN


 Khoan đã, anh! Thật tình là người đàn ông có bị bất ngờ vì tiếng kêu riết róng của người phụ nữ. Đó là lúc cuộc giao tình của họ vừa mới vào khúc dạo đầu. Đưa tay nâng thiếu phụ dậy, người đàn ông vẫn chưa ra khỏi cơn mơ mòng, trong khi người tình của anh thì cuống quýt xỏ tay vào ống tay áo, vội vã che đậy phần ngực nở nang vừa phô ra trong ánh sáng một chiều mùa thu trong căn buồng.

Cơn lốc lắng dịu dần. Phía tầng nhà dưới vừa có tiếng người ho. Người đàn ông hiểu, ở chỗ chiếu nghỉ giữa chừng thang gác từ tầng một đi lên trổ ra một cái gác lửng. Ở đó hiện nằm lệt bệt chán chường con trai Diệu, người phụ nữ yêu dấu của anh. Nó, một nạn nhân của tai họa ma tuý mới trở về sau hai năm ở trại cai nghiện.

***

- Anh Đạt ơi! Kiếp người em không ra gì, anh à - Trở lại bên bàn nước, vuốt lại mấy sợi tóc mai rối bù, hai con mắt đẹp mưng đỏ, người thiếu phụ nấc nghẹn trong thì thầm - Tử vi em bên văn bên võ đều có sao đẹp, nhưng khập khiễng, nên em rất vất vả trong nghề cô giáo dạy họa. Cung phu em tệ hơn, có cả hung tinh Tướng quân lẫn Kiếp xác. Chồng em khi sống thì quậy phá, hành hạ em đủ điều. Mất đi, anh ấy để lại cho em một đứa con trai với bao cực nhọc và buồn phiền. May mà thằng Nguyên con em ở cung mùi có sao Văn Xương, Văn Khúc, có năng khiếu hội họa, nên em xin được cho nó vào trường Mỹ thuật. Nghệ thuật sẽ làm đẹp ngay chính người nghệ sĩ. Em nghĩ vậy và hy vọng. Bất ngờ, vào năm cuối, khi làm bài thi, nó giúp một thằng bạn con nhà giàu nhưng học kém làm bài tốt nghiệp. Thằng nọ đỗ với số điểm rất cao, cảm ơn nó bằng một buổi chiêu đãi lớn ở nhà hàng. Và thế là từ đó nó bắt đầu...

Bây giờ thì may mà còn lại cái xác nhà mười sáu mét vuông diện tích mặt sàn hai tầng này. Còn thì khánh kiệt, khánh kiệt hết rồi! Hết cả rồi, toàn bộ gia sản đã tích cóp được. Kể cả bốn mươi mét vuông đất vườn và căn nhà gỗ kiểu cổ ở làng Kim Liên ngoại thành thừa kế của Diệu đáng giá cả tỷ đồng. Kể cả những đồ đạc quý giá và đồ nữ trang, tư trang của Diệu cùng những đồng tiền dành dụm phòng khi cơ nhỡ, được coi như phương kế thoát hiểm cuối cùng. Toàn bộ, tất tật, dần dà từng tý một, khi Nguyên dấn sâu vào cơn nghiện ngập vô phương cứu chữa, lần lần tiêu mòn. Tiêu mòn một cách lặng lẽ và đau đớn một cách lặng lẽ. Nói thế là bởi vì Diệu rất thương Nguyên. Và thằng bé khi mắc vòng nghiện ngập thì lạ thay, bỗng như một kẻ tuẫn nạn, nó âm thầm chịu đựng cơn nghiện ngập cắn xé, rỉa róc và trở nên đáng thương vô cùng. Mẹ ơi, mẹ cho con cái áo da của mẹ đi! Mẹ ơi, mẹ cho con cái tivi của mẹ nhé! Nó xin, nó nói năng rất tử tế đàng hoàng. Nó không lén lút lấy trộm của gia đình đồ đạc đem đi bán. Nó xin từ cái tủ lạnh, cái lò vi sóng đến cái máy sấy tóc và có bận, đang đèo Diệu đến giữa phố Hàng Đào thì nó dừng lại, mặt tái mét, môi lập bập, nuốt khan liên tục và khẩn khoản xin Diệu sợi dây chuyền vàng mặt ngọc Diệu đang đeo ở trên cổ. Mẹ ơi, cả ngàn con dòi con bọ đang rúc rỉa trong xương tủy con, con chết mất, mẹ ơi. Nó rên rỉ và ứa nước mắt ròng ròng. Thằng bé cũng đau khổ lắm!

Đưa mắt nhìn căn nhà trống trơn như một thể xác không linh hồn, cái giá vẽ từ hồi Nguyên mắc nghiện trống trơ mặt toile gai, Diệu cất tiếng nặng nhọc:

- Anh Đạt! Anh nghe rõ em nói và thấy rõ thực trạng sống bi đát của em rồi chứ. Và hãy nghe em nói thực lòng đây. Đã có vài ba người đàn ông đến với ý định yêu em rồi lại bỏ đi rồi đấy. Em xấu hổ vô cùng với họ! Còn anh thế nào, em không dám đòi hỏi. Em không dám trách anh đâu, nếu như từ mai anh không đến với em nữa, không gọi điện cho em nữa. Và như thế thì em cũng không còn đủ sĩ diện để theo học hết khóa tin học anh đang dạy cho em nữa đâu, anh ạ.

***

Cuối cùng thì Đạt, người đàn ông yêu Diệu đã gọi điện cho chị. Và tiếp đó anh đã đối mặt với thằng Nguyên. Đối mặt với thằng con trai nghiện ngập lần đầu tiên, anh không thể ngờ cái thân xác cao lêu đêu và gầy gùa một cách thảm hại ấy lại là nó. Gầy lắm! Dường như chỉ rặt xương là xương. Và bọc bên ngoài cái khung xương ấy là một lớp da xanh mướt. Nhìn nó, hình dung ra những phút nó lên cơn, những con dòi con bọ đã rúc rỉa đục khoét đến tận xương tuỷ nó mà rùng mình. Và mặc dầu đã cố tỏ ra vô cảm, nỗi kinh sợ của Đạt vẫn không qua được con mắt to rờ rỡ sáng, in hệt đôi mắt mẹ với ánh nhìn thiếu nữ vô cùng trong trẻo của nó, một cái nhìn của nhà hội họa đang cố nắm bắt thần thái của đối tượng.

- Này ông, trông ông cân quắc cũng ra vẻ một tư cách nam nhi hùng tâm tráng khí đấy. Nhưng trước hết xin ông hãy bỏ ngay cái lối nhìn người thương hại đi! Xin lỗi, ông là cái thá gì mà lại có thế thượng phong ấy! Là gì? Hừ! Là người tình của mẹ tôi à?

Cố nén cái sốc bất ngờ trong một ánh cười nhạt, Đạt lắc đầu:

- Ta hãy nói chuyện với nhau như hai người đàn ông bất chợt gặp nhau, nhưng phần nào đã hiểu hoàn cảnh sống của nhau. Về phần tôi thì thế này: Tôi, bốn mươi tuổi. Kỹ sư tin học. Tôi đã từng yêu một phụ nữ, nhưng hôn nhân không thành, mười năm nay tôi sống độc thân. Năm rồi gặp mẹ cậu trong lớp học của tôi và chúng tôi quyết định tạo dựng cuộc sống mới với nhau. Còn cậu...

- Là một thằng con trai bạc nhược, bỏ đi!

- Không phải thế đâu!




Đạt xua tay, lắc đầu và cất tiếng cười thật tự nhiên. Dẫu sao thì cũng đã qua cái hàng rào ngăn cách đầu tiên, đã mở được mật khẩu trên computeur và bây giờ thì có thể công khai mà trò chuyện theo chủ đề đặt ra của mình rồi.

Tuy nhiên, Đạt hiểu ngay rằng, mình đã chủ quan, mọi việc diễn ra sẽ không dễ dàng như anh tưởng. Nghiện ngập đã quá lâu, tiêm nhiễm đủ thói tật xấu xa của một con nghiện thâm niên từ những ngày sống ở trại cai nghiện, lại vốn là một kẻ cao ngạo, giờ đây cậu con trai của Diệu thật sự là một gã trai vừa trâng tráo vừa chai lỳ, lại phảng phất nỗi u sầu không phương cứu chữa. Chưa kể, nguy hiểm hơn, qua kẽ nứt lương tâm của nó, đã thấy thấp thoáng thói vị kỷ và căn bệnh bất cần đời đang lên tới đỉnh điểm.

- Ông Đạt! Xin ông nhớ cho. Tôi, hai mươi hai tuổi, thì có đến mười lăm năm phải nghe những lời giáo huấn của các người rồi!

- Nếu vậy thì tôi đã gấp đôi cậu về sự chịu đựng đó. Nhưng cậu nên nhớ, nhân loại từ khi hình thành đã lập tức được giao phó ngay một trách nhiệm lớn lao là... truyền đạt cho nhau kinh nghiệm sống!

- Cũ quá!

- Chẳng cũ đâu! Nếu biết rằng, người ta luôn phải ôn tập.

Liền một tháng trời, thằng Nguyên cố tình tránh mặt Đạt. Có hôm Đạt chủ động tạo cơ hội: Sắp xếp một bữa ăn nhẹ với nó, đem về cho nó một băng hình, một cuốn phim, tặng nó một cuốn sách hay, nó cũng tìm cách hoặc ừ hữ cho qua chuyện, hoặc khước từ bằng cách nói sỗ sàng vỗ mặt Đạt: "Bác định làm cái trò gì thế? Tậu trâu được cả nghé hả?". Có lần, rất hãn hữu, có được chút không khí vui vẻ, anh hỏi han, nó đáp trả tử tế, rồi anh nói về những điều tốt đẹp này tốt đẹp nọ, thì nó cười gằn: "Bác nói với cháu như thế để làm gì! Không thấy là nói vào khoảng không à?".



Minh họa: Lê Trí Dũng



Còn hôm nay, sau một tuần đi công tác xa trở về, Đạt rủ Nguyên ngồi chơi ở một quán giải khát bên cạnh Hồ Tây, nhưng vừa đẩy cốc nước cam về phía cậu con trai, không nhớ mình vừa nói gì, thì đã thấy nó vụt đứng dậy, bất thần nổi cơn khùng nộ, gay gắt:

- Bác vừa nói lăng nhăng cái gì thế! Nhân cách với tài năng. Toàn những chuyện nghe chán cả tai rồi.

- Thì cậu cứ bình tĩnh, ngồi xuống đi! Tôi có nói điều gì là bịa tạc đâu!

Nhún nhường, quay ra nhìn mặt hồ buổi chiều đang mơ màng một làn sương lam và lăn tăn sóng gợn, Đạt khẽ khàng, nhưng rành rẽ:

- Thì chẳng lẽ cậu đã quên mình là một năng khiếu hội họa, như mẹ cậu nói là ở cung mùi cậu có sao Văn Xương và sao Văn Khúc, và đã từng làm bài vẽ hộ cho một đứa bạn con nhà giàu học kém để nó đỗ tốt nghiệp đó ư? Một tài năng đã không biết giữ gìn, vun đắp, bảo vệ, lại tự hủy diệt. Đó là sự ngu xuẩn hai lần không thể tha thứ được!

- Cái gì? Ông bảo ai là ngu xuẩn?

Chạm nọc, cậu con trai của Diệu đứng phắt dậy, quát to. Và, trong một phản ứng tức thời, thoạt đầu Đạt cũng bật ngay lên, nhưng sau đó anh trấn tĩnh ngay, từ từ ngồi xuống, nhếch mép cười, và lắc đầu nhè nhẹ:

- Nguyên, là người đàn ông cậu phải có lòng tự trọng chứ!

Mặt bỗng rắn đanh lại, Nguyên nhe những chiếc răng nhọn ám khói gầm ghè:

- Là người đàn ông phải có lòng tự trọng! Nghe hay hớm nhỉ. Nhưng mà này, đừng có tưởng bở! Định thuyết phục thằng này, hả?

- Đúng đấy!

- Hừ! Ông tưởng là tôi sẽ thành vật hiến tế cho thần ái tình của mình, hở? Hơi ảo tưởng đấy, ông kỹ sư tin học giàu trí tưởng tượng.

- Tôi không giàu trí tưởng tượng. Nhưng được rồi, cậu cứ rủa xả tôi đi. Tôi là tấm bia, sẵn sàng đón nhận mọi làn đạn bắn tới.

- Hay là định đóng vai người hùng trước mặt mỹ nhân đây, ông diễn viên tập sự bất đắc dĩ?

- Cậu nói thế là xúc phạm tôi quá đáng rồi đấy. Nhưng nói thế để cậu biết thôi. Tôi là kẻ biết cắn răng chịu đựng. Tôi không bao giờ nao núng đâu.

- Tôi thành thật khuyên ông: Đừng có cố đấm ăn xôi. Vô ích!

- Không vô ích đâu! Tôi là kẻ gan lì. Đã định làm việc gì là tôi làm tới cùng.

- Để làm gì?

- Để làm cái điều cậu hiện nay chưa hiểu. Và tôi sẽ làm cho cậu hiểu ngay bây giờ.

- Sì! Nghe rắc rối và kiêu ngạo dữ a? Nhưng hôm nay thì tôi đâu có muốn nghe - Nghe cái giọng bắt chước ngữ điệu Sài Gòn nhiễm đầy vẻ giễu nhại, chàng kỹ sư tin học liền cười cười:

- Vậy thì để một hôm khác. Vì tôi sẽ còn gặp cậu nhiều nhiều mà.

***

Thời gian qua đi chậm chạp đến lê thê.

Mùa thu đã vào sâu với những ngày vòm trời ủ dột ứ đọng từng tảng mây xám nặng nề. Mưa chợt buông màn, rồi lại chợt ngưng, để lại những khoảng không trống trải, không xác định thời điểm. Và con người thì lúc nào cũng như kẻ mắc nợ, bồn chồn ngồi đứng không yên. "Anh Đạt, anh đến em ngay!". Cuối cùng thì không sao dự đoán được việc gì đã xảy ra, một sáng chủ nhật nọ trên máy điện thoại đã có một cuộc gọi vô cùng gấp gáp của Diệu.

Sững lại trước căn phòng quen thuộc của người thiếu phụ, anh kỹ sư tin học ngơ ngác đưa mắt nhìn. Điều gì đã xảy ra? Điều gì đang xảy ra mà cặp mắt đẹp của cô giáo dạy họa bừng dậy ánh thần quang?

Khắp nơi, trên các mảng tường, trên các cánh cửa tủ, trên mặt bàn, trên khung cửa sổ, cửa ra vào... gần như không còn một khoảng trống nào. Tất cả, tất tất cả đều chen chúc hình cây cối, chim muông, mặt trời, ngôi sao, dòng sông, chóp núi cùng hàng đoàn ngũ con người trong một lễ hội tưng bừng được vẽ bằng phấn trắng, bằng mực mầu.

- Anh ơi, thằng Nguyên con em nó vẽ đấy! Nó bảo, mẹ có biết nhà ông Picasso danh hoạ thế giới không? Khắp nhà ông không còn một khoảng nào trống mà không có hình vẽ. Từ khuôn cửa sổ đến vỏ bao diêm, hộp thuốc lá. Nó vẽ như một họa sĩ chuyên nghiệp. Một họa sĩ chuyên nghiệp thì chỉ có mỗi một việc là: Hãy cầm lấy bút mà vẽ đi! Nó vẽ trong một cảm xúc thăng hoa. Vẽ như là tài năng phải tìm mọi cách để bộc lộ, chứ không thể để phí phạm! - Nuốt nghẹn, Diệu tiếp tiếng nói lấp trong hơi thở - Anh ơi, đó là cái gì vậy, anh? Có phải là như em hy vọng, chính là nghệ thuật, là cái đẹp đã dắt dìu nó qua bước đường khốn khó này? Hay đó chỉ là cơn ngẫu hứng nhất thời của một tâm hồn ốm yếu đang trong cơn rối loạn?

Xúc động dâng tràn, không ai bảo ai, hai người liền ôm chầm lấy nhau trong mừng rỡ.

Trớ trêu, cả anh và chị, cặp tình nhân muộn màng đã mừng vui quá sớm! Một hồi chuông điện thoại vừa rung. Nhấc ống nghe, chị nhận ra tiếng nói của người phụ trách công an phường sở tại báo tin: Họ vừa bắt được Nguyên đang tụ bạ cùng đồng bọn ở một tụ điểm buôn bán và hút chích ma túy.

***

Mùa hè ấy là những ngày oi nồng bức bối nối tiếp những cơn mưa xối xả. Một buổi trưa, đang thiếp đi trong buồn nản và lo âu, Diệu bỗng thức tỉnh vì nghe thấy tiếng chân từ ngoài cửa bước vào nhà của con trai mình.

- Nguyên! Con đi đâu về thế?

Chán nản, chị buông lửng câu hỏi. Vì thực tình chính chị cũng không hiểu điều gì đang xảy ra. Cuộc sống chẳng dễ dàng gì! Chiến tuyến đã phân đôi. Và như vậy thì xem chừng cuộc đối đầu giữa Nguyên và Đạt sẽ rất khó phân thắng bại. Vì cả hai đối thủ trong cuộc đấu này đều tỏ ra ngang tài ngang sức. Với Nguyên, thì đó là sức mạnh của bản năng nguyên thuỷ được đánh thức bởi thứ độc dược có khả năng hủy diệt nhân tính và nuôi dưỡng thói chai lỳ, cố kiết của tuổi trẻ. Còn với Đạt, chàng kỹ sư tin học, thì đó là một tính cách kiên cường của người đàn ông trưởng thành, đang mạnh mẽ và tráng lệ thêm do năng lượng nảy sinh từ tình yêu với chị và cuộc đời.

Tuy vậy, nằm yên một lúc, nghe thấy tiếng động ở góc nhà, Diệu liền chống tay ngồi dậy. Và ngay lập tức, chị đứng phắt lên, sửng sốt đến mức chỉ suýt nữa thì kêu to một tiếng. Nguyên đang vẽ.

Trời! Nguyên đang vẽ! Nguyên đang vẽ có nghĩa là một lần nữa, như cái lần trong một ngẫu sự bất thần rất khó hiểu, nó dùng phấn và màu vẽ linh tinh đủ các hình tướng khắp các khoảng trống trong nhà và nhắc đến danh họa Picasso, cái gọi là tài năng hội họa tiềm ẩn ở trong nó đang bộc phát do được cảm hứng xuất thần đánh thức? Nguyên đang vẽ có nghĩa là nghệ thuật với toàn bộ sức hấp dẫn mê hoặc đã cất tiếng gọi nó đang chìm trong mê muội trở về với lương tri?

Nhổm lên, lần này thì cơn sửng sốt đã lên tới đỉnh điểm, trên tấm toile căng ở giá vẽ, chị đã nhìn thấy một phác thảo chì gương mặt một người đàn ông. Gương mặt một người đàn ông! Một gương mặt vuông vức, cân phân, với cặp mày rậm đen, cái gò mũi dọc dừa và hai con mắt gườm gườm, sâu trầm và ngay thẳng. Một gương mặt mang đầy đủ thuộc tính đặc hữu của cánh nam nhi, nghĩa là tràn đầy ý chí, ánh ỏi niềm tin tưởng sắt đá không gì lay chuyển nổi. Gương mặt của Đạt, người đàn ông đang yêu chị!

- Nguyên, con vẽ...

Phấp phỏng, Diệu ôm hai bờ má, run rẩy và bồi hồi không sao có thể nói tiếp được. Vả chăng, chị cũng hiểu lúc này nếu chị có nói thì con trai cũng không thể tiếp nhận được một tiếng nói nào của chị. Trên vầng trán xanh xao lấm tấm những giọt mồ hôi lạnh, Nguyên trong trạng thái bồng bột của cảm xúc hòa trộn với niềm say mê sâu lắng vì đã trải nghiệm, đang đắm mình, đang dồn toàn bộ tâm lực vào bức chân dung đang vẽ dở. Giữa hai mẹ con là một khoảng không mênh mông và nghẹt thở.

Cho tới lúc bức chân dung gần như đã hoàn thành, cậu mới thõng tay, quay lại nhìn mẹ, giọng hạ xuống một nấc trầm, khe khẽ như kẻ đã kiệt sức:

- Mẹ! Con đang diễn đạt bằng hình ảnh lời bác Đạt nói với con.

- Bác Đạt đã nói gì với con?

-Tôi đã là anh bộ đội trong mười năm - Bác ấy nói - Đánh giặc ở biên giới, tôi còn một mảnh đạn găm ở trong phổi đây. Tôi đã chứng kiến cái chết đến từ từ từng khắc một của sáu đồng đội tôi chỉ vì vết thương quá nặng và không có cách gì cứu chữa được. Tôi đã hai năm liền túc trực bên giường bệnh của một người bạn gái mắc trọng bệnh mà bó tay. Tôi đã ngập chìm trong đớn đau cay đắng và ân hận!

- Trời!

- Và sau đó, tôi hiểu rằng, phải cắn răng lại để làm bằng được cái điều cần phải làm. Cắn răng lại! Dù cho có thế nào. Dù cho phương hại đến sự sống của bản thân. Dù cho phải nhẫn nại phải làm đi làm lại đến nghìn lần! Cũng không được lui bước. Tôi không cao xa đâu. Sao Thiên Khôi, sao Thiên Việt ở tử vi tôi nói rằng: Tôi là kẻ có ý chí ganh đua, đắc thời, không dễ bị khuất phục và quyết liệt đến cùng! Tôi là kẻ gan góc, là kẻ có ý chí quyết liệt đến cùng! Tôi không chấp nhận thất bại! Tôi sẽ đối đầu đến cùng để thực hiện mục đích là làm được những việc tốt đẹp nhất cho con người. Đến cùng! Đến kỳ cùng!

Bàng hoàng và não nùng, một lần nữa, Diệu lại cất tiếng kêu. Và tiến lại gần bức tranh, lúc này khi đã thu vào tâm tưởng trọn vẹn gương mặt một người đàn ông thần thái cân quắc, quyết đoán, đẹp bi hùng hiển hiện trên mặt toile trắng mịn, Diệu liền bật khóc nức nở. Manh nha, chị bắt đầu nhận ra, cuộc đấu tay đôi giữa con trai chị với người yêu của chị sắp vào hồi kết thúc và không phải chỉ là nghệ thuật, hay nói đúng ra là cùng với sự góp sức của nghệ thuật, Nguyên, con trai chị và chị sẽ được cứu vớt, được đỡ nâng nhờ ở cái đẹp bắt nguồn từ sức mạnh lớn lao của tình yêu đắm đuối của con người với con người.