Triển lãm của những kẻ nổi loạn

T.N phỏng dịch






Baby Contraband (tạm dịch “Hàng lậu be bé”) từ loạt Fallen Paintings, 1969, của Lynda Benglis, nhựa mủ nhuộm màu, đổ loang, khổ 79 x 20 x 1 1/2 inches

Do hệ quả của thế chiến thứ hai, để phản ứng lại với những bối cảnh tri thức, chính trị, và xã hội đã bị biến đổi sâu sắc đến “khác hẳn”, một số họa sĩ từ nhiều địa điểm khác nhau đã từ bỏ những quy ước truyền thống, để tìm kiếm một định nghĩa mới về cái làm nên “hội họa”.

Trong nỗ lực tìm kiếm ấy, nhiều người đã thử nghiệm các loại chất liệu mới, những phương pháp nhắm đến quy trình (hơn là sản phẩm) để tạo nên tác phẩm. Họ quyết liệt đưa vào những cách thực hành mang tính bài thánh (iconoclastic), thực nghiệm (experimental) và bất kính (irreverent); loại bỏ chất liệu sơn, có khi bỏ cả canvas và board, dùng chất sợi, rác, kim loại quý, nhựa, đất, thậm chí cả những chất lấy từ nội tạng, đủ mọi loại, hầu diễn đạt những kết quả “nồng nặc” của cả cảm giác về sự mong manh rạn vỡ của thế giới hậu chiến, lẫn nỗi khao khát của nghệ sĩ trong việc tái định nghĩa lại thế giới.


Không đề, trên thảm, 2010-11, Paul McCarthy

Vào đầu thập niên 60, Otto Muehl tuyên bố, “Trong hội họa của chúng tôi, chúng tôi xem vật liệu là mục tiêu đích thực của tác phẩm. Vấn đề chính là ở việc trình bày vật liệu. Đối với chúng tôi, thứ sơn được chế tạo ra là không tồn tại nữa, chúng tôi từ bỏ nó như từ bỏ một thứ gì đó mang tính duy mỹ và suy đồi.”

Vào ngày 3. 3. 2011 (tức cách đây hơn hai tháng), gallery Luxembourg & Dayan ở New York đã mở cuộc triển lãm Những Bức Tranh Không Được Vẽ (Unpainted Paintings - theo lối truyền thống?), là một cuộc khảo sát trên quy mô quốc tế của hơn hai chục tác phẩm trừu tượng khác thường kể từ thập niên 50 đến nay, tất cả cùng hợp lại cho thấy một khuynh hướng Chủ nghĩa Hiện đại liên tục, kéo dài, nhưng thường không được đánh giá đúng mức.


Marble (Cẩm thạch), 2011, Anne Betbeze

Triển lãm cho thấy, suốt bao thập niên qua, các họa sĩ đã lưỡng lự giữa một bên là sự trung thành với truyền thống diễn tả bằng hình tượng, với một bên là khát vọng đào sâu, nới rộng biên giới, hoặc thậm chí tấn công thứ tranh phẳng. Tiêu biểu cho việc đẩy cho đến cùng cái tiềm năng biểu cảm theo lối không-theo-quy-ước (non-conventional) bằng những hành động như đốt, xé, khâu, vá, bao phủ, và bôi bẩn, là những họa sĩ tiêu biểu có mặt trong cuộc trưng bày lịch sử này; họ gồm Lynda Benglis, Pier Paolo Calzolari, Jean Dubuffet, Raymond Hains, Sheila Hicks, Piero Manzoni, Otto Muehl, Blinky Palermo, Paola Pivi, Robert Rauschenberg. Mỗi người là một tay tiên phong phá phách, với những hình thức nhoe nhoét, những điệu bộ gây hấn, những biến thể chắp vá, những chất liệu tạm bợ, không bền.


Một bức vẽ bằng… nước tiểu của Andy Warhol (1978)

Được Alison Gingeras, giám tuyển trưởng ở Palazzo Grassi, tổ chức, cuộc triển lãm Unpainted Paintings có cả các tác phẩm được mượn thẳng từ nhà riêng của họa sĩ, những bộ sưu tập riêng danh giá và các xưởng vẽ. Một số tác phẩm chưa từng được trưng bày cho công chúng.


Không đề, 2007, David Hammons

Tác phẩm trong triển lãm này đa dạng, hệt như những động lực mang tính thực nghiệm phía sau chúng. Một số tác giả trong số này lại nổi bật nhờ lối thẩm mỹ có xu hướng phạm tội và khát vọng phá hủy tranh giá vẽ chỉ vì thấy nó “trưởng giả”. Trong khi đó một số tác giả khác khai thác những cách thức biểu hiện và trang trọng theo một phong thái ít chính trị hóa hơn, cà rỡn, vui nhộn hơn.


Tác phẩm của Kishio Suga, 2007

Khi được tập hợp lại cùng nhau thế này, mới thấy rõ các nghệ sĩ thế hệ ấy đã nỗ lực biết bao để tạo ra một di sản của thách thức và nổi loạn cho các thế hệ theo sau. Họ phá bỏ các giới hạn của những định nghĩa đã ổn định, thách thức các điều kiện về vật liệu, đập tan các khung khái niệm dành cho hội họa. Nhưng không phải vì thế những trăn trở của họ dành cho sự phát triển mỹ thuật có kém đi. Lucio Fontana viết, “Rất nhiều người đã nghĩ rằng tôi đang cố phá hoại; nhưng điều đó không đúng chút nào, tôi đã kiến tạo, chứ không phải phá hoại, đó là vấn đề then chốt.”


Không đề, 2011, Martin Kippenberger

Loại hoạt động “unpainted painting” có tính lật đổ này đã không chấm dứt hồi thập niên 60. Từ thập niên 70 cho tới tận hôm nay, các họa sĩ vẫn tiếp tục đẩy lùi các biên giới về độ trang trọng, về tính khái niệm, và về vật liệu của tranh phẳng. Trong triển lãm Unpainted Paintings cũng có những tác phẩm quan trọng và hiếm thấy của các họa sĩ lớp sau như Martin Kippenberger và Rosemarie Trockel, Dan Colen, Alex Hubbard, Mike Kelley, và Steven Parrino…

Trong triển lãm này, một số họa sĩ “đời sau” vẫn sử dụng sơn. Trong những trường hợp đó, sơn chỉ là một yếu tố rất phụ, có mặt trong một nổi loạn lật đổ có chủ ý.




Một tác phẩm của Dan Colen, 2011





Tác phẩm của Yves Klein, 1961



Bằng việc tập hợp lại trong một cuộc trưng bày quy mô lớn, triển lãm Unpainted Paintings thử lần lại những háo hức lật đổ đầy khiêu khích và hấp dẫn của các thế hệ nối tiếp nhau, trên nhiều quốc gia, ở nhiều phong trào nghệ thuật…Bất kể vật liệu mà họ sử dụng có đi ngược lại quy ước như thế nào, bất kể rằng họ đã phải cố tình không dùng sơn khi sáng tác, bấc kể họ có cố làm khác… thì điểm chung của những nghệ sĩ này vẫn là một sự tận hiến say mê với công cuộc tìm kiếm bản chất của hội họa, và họ đã góp phần khơi được những tiềm năng của hình thức, nhờ những thử nghiệm và nhờ một thái độ bất kính (với hội họa truyền thống).