PHỎNG VẤN CHUỘT CHŨI*

Primo Levi


Phóng viên: Đợi đã, quỉ thần ơi! Trọn hai ngày nay, bốn mươi tám tiếng đồng hồ chờ ông bạn thò mặt ra, vậy mà chưa gì đã muốn rút trở vô rồi! Nghe giùm tôi nè, chủ bút của tôi sẽ không chấp nhận bất cứ cái cớ nào: nếu tôi quay về mà không có bài phỏng vấn, có thể tôi sẽ mất việc, ổng lại muốn có liền bây giờ trước mùa giao phối mới chết chớ!

Chuột chũi: Thôi được, nhưng lẹ lẹ nhe. Không phải đây vội vàng gì đâu, chỉ là không thích ánh sáng thôi. Lần tới nếu cho biết trước, mình làm cái hẹn ban đêm, mọi thứ sẽ đơn giản hơn, mà cũng yên tĩnh hơn nữa. Bộ không nghe tiếng ầm ầm hả? Máy kéo, động cơ, đầu máy, phi cơ: thiệt không chịu nỗi mà! Hồi xưa, như kiểu người ta thường nói, đâu có như vậy, ngoài đồng ngoài cộ đâu đó im re. Dù gì, thông cảm cho mình không nhìn thấy được rõ lắm: nhà báo đây là nam hay nữ vậy?

Phóng viên: Nam. Nhưng nam nữ thì có gì khác nhau đâu.

Chuột chũi: Khác chớ. Không tin phụ nữ được đâu ông nhà báo ơi. Đối với tôi, mỗi năm họ chỉ đáng cho tôi quan tâm 2 tuần, rồi thôi, thà sống một mình. Với lại, cái món mà phụ nữ chăm bẳm, kể cả quí bà của các ông, là lông và lông mà thôi. Không phải họ hoàn toàn sai trong quan điểm này đâu: ông bạn có biết là lông của chúng tôi thuộc loại có thể chịu được cào xước bởi bất cứ thứ gì nhám nhúa thô ráp không? Nếu không thì làm sao mà tháo lui qua mấy cái đường hầm này được chớ.

Phóng viên: Nè, chọn lựa của bọn ông quyết liệt thiệt nghe. Không bầu trời, không tia nắng không ánh trăng; ngắn gọn: tối đen và yên lặng triền miên. Bộ không thấy đơn điệu sao? Không chán hả?

Chuột chũi: Mấy ông rõ ràng cá mè một lứa, toàn dùng thước đo của loài người mà đánh giá này nọ. Đúng là một chọn lựa, nhưng là một chọn lựa hợp lý. Tôi chuộng nghe, ngửi, sờ hơn nhìn. Chớ nghĩ vì không ngó thấy mà tưởng tôi không có lỗ tai nhe. Thính lực của tôi nhậy gấp 10 lần của ông bạn; tất nhiên tính theo lô-ga-rít. Tôi nghe được cả tiếng rễ cây mọc, tiếng lạo xạo của bọn sâu bướm. Và để tự vệ trước những bẫy giăng khủng khiếp của mấy ông tôi phải đào xuống sâu năm sáu tấc: ở vị trí này khỏi sợ chết cóng! Tôi còn có thể phân biệt được 20 loại đất khác nhau, và linh cảm dự báo cả độ ẩm và gió nữa đó.

Phóng viên: Ông bạn vui lòng cho xem hai chân trước được không? Tôi muốn chụp một tấm hình.

Chuột chũi: Không được! Chuyện tào lao gì vậy? Cấm chụp hình. Mà tại sao ông không gọi chúng là tay chớ? Chúng đâu có khác gì với tay của các ông, chỉ có chắc khỏe hơn thôi. Tôi dám cá là, tuy cao lớn dềnh dàng như ông bạn đây, rất có thể sẽ không chịu nổi gọng kềm từ hai bàn tay tôi đâu nhe. Thử làm cái việc mà chúng tôi đang làm ngày đêm coi. Vắng mưa cũng hơi lâu rồi, đất ở vùng đồng cỏ tôi ngụ cư đang thời kỳ tốt và tơi xốp; nói tóm lại, điều kiện không thể ngon lành hơn. Thử coi, ông bạn Người, bỏ đi cái tư thế thẳng đứng, nằm sấp xuống như tụi này nè, rồi bắt đầu đào xới mà không có xẻng cuốc gì ráo. Chịu không? Thấy chưa, chuột chũi là tôi đây, chậm nhất trong các loài cà rề, sẽ đào được 10 thước trong khi trên mặt đất ông bạn vẫn còn loay hoay gẫy móng với lại sướt móng. Ngoài ra, trong thời gian đó tôi còn đào được một đường hầm hình ống đẹp khỏi chê, tém đất gọn gàng sang hai bên, bởi vì từ bé tí đã tập vừa tiến vừa xoay, như một mũi khoan. Bọn chúng tôi cũng có những bí mật nhà nghề chớ bộ!

Phóng viên: Lúc nãy ông nói phụ nữ chỉ hấp dẫn ông một số ngày trong năm. Vậy chứ mấy ông có đi săn gái không?

Chuột chũi: Cái này do tâm đầu ý hợp thôi ông ơi. Mỗi em gái có kiểu gãi lông rất riêng, em thì dồn dập hơn em thì mềm mại hơn: từ xa bọn chúng tôi đã nghe thấy nhau rồi. Đến mùa giao phối, đi tìm bạn tình là một cuộc phiêu lưu kỳ thú. Chọn cái nửa kia của mình như vầy nè: chúng tôi nghe tiếng đào hầm bên trên, bên dưới, bên đông, bên tây rồi chỉ trong tích tắc đã quyết định, thế là hè nhau đào say đào sưa cho đến khi hai đường hầm gặp nhau. Nói cho đúng, thường thì chúng tôi mũi giáp mũi thăm dò xem liệu “hương gây mùi nhớ” có hạp nhau chăng: nếu ổn, hôn nhân coi như ngã giá.

Phóng viên: Nếu ông bạn không phiền, giới thiệu hiền thê cho tôi biết với.

Chuột chũi: Rất hân hạnh, vì đó là một cô gái hoàn hảo. Đẹp nữa chớ: trẻ hơn tôi nhiều. Nhưng giờ là cuối tháng ba, cô ấy phải đi chỗ này chỗ nọ chuẩn bị cho phòng hợp hôn. Chuyện này đối với tôi cực kỳ quan trọng, và tôi đã nói rõ như in với nàng là tôi muốn căn phòng phải rộng rãi, tiện nghi, trang hoàng đẹp mắt bằng cỏ và rêu, đó là việc đàn bà phải làm.

Phóng viên: Nếu không phiền, xin cho biết theo ông bạn thì việc của nam giới các ông là gì?

Chuột chũi: Thì cũng na ná như của mấy ông thôi: mấy ông săn tiền, tụi này săn sâu. Mấy ông đầu tư vào những thứ thiết yếu hoặc bất động sản, tụi này vặt đầu chúng.

Phóng viên: Đầu ai? Đầu bọn sâu bọ á?

Chuột chũi: Đúng, là loại hình đầu tư tốt nhứt. Các ông chưa bao giờ nghĩ đến điều này đúng không? Giun đất không đầu đố chạy đi đâu được, mà lại không thối rữa. Ông bạn có biết hiện tôi có bao nhiêu con trong kho dự trữ không? Hơn một ngàn con, cộng thêm bốn chục ấu trùng các loại. Dù gì cũng phải nghĩ đến tương lai chớ, tương lai của chúng ta và của con cháu ta. Có lần đang đào hang đưa đẩy sao mà gặp phải một em rắn nhỏ xíu mới nở. Tôi cũng vặt thủ cấp nhưng hai ngày sau thì em bắt đấu thúi um, để khỏi phí của, tôi quất sạch luôn. Ông bạn biết không, sức mạnh ở hai cánh tay của chúng tôi có cái giá của nó: nếu mỗi ngày chúng tôi không ăn một lượng thịt tươi tối thiểu cần thiết cho trọng lượng cơ thể, coi như đói.

Phóng viên: Vậy hả? Chờ chút, tôi phải ghi lại chi tiết này. Giờ xin cho biết có khi nào ông bạn bị chế ngự bởi khao khát khám phá thế giới trên mặt đất? Cỏ, hoa, nước chảy mây trôi? Hoặc kể cả những động vật không hề chui xuống mặt đất như dế, ốc sên, cào cào châu chấu?

Chuột chũi: Có chớ, đây không phủ nhận chuyện đó, nhưng mấy thứ này phí phạm cả tuổi xuân. Tôi đã từng làm những trò đại loại cùng mấy thằng bạn đồng trang lứa, vào những đêm không trăng. Tụi này khoảng hơn chục đứa nhe. Tưởng tượng coi, có một lần tôi tìm thấy một tổ chim sơn ca ở ngay trên mặt đất có cả trứng trong đó: thật là một đại tiệc! Nhưng kỷ niệm thực sự vui lại là một chuyện khác: đó là gây chú ý bọn chó hùa bằng cách cào mạnh vô mấy hòn đá, chờ chúng đến gần, thò mõm ra để nhát ma rồi thụt ngay vào trong hang. Ông phải nhìn thấy cảnh bọn chúng sùng sục đào đào bới bới! Nhưng bọn tôi lui quân, trong nháy mắt đã ra khỏi tầm ngắm của nanh vuốt bọn khuyển tặc. Nói tóm lại, nếu chúng tôi không cố tình rước họa vào thân thì chẳng ai gây phiền phức gì. Tuy là sống trong bóng tối nhưng bình yên vô sự.

Trần Thị NgH chuyển ngữ
(* tiểu tựa của người dịch)
bài đã đăng của Primo Levi