Bệnh phổ biến nhất ở đời ?

Có lẽ căn bệnh phổ biến nhất ở đời, bất kể trong văn hoá nào, là căn bệnh tạm gọi là ta có quyền. Nó thế này :

1/ Ta yêu thương một người khác. Ta liền thấy có trách nhiệm về người ấy, đối với người ấy.

Điều này thể hiện lòng vị tha cố hữu ở con người.

2/ Ta liền thấy ta có đủ thứ quyền đối với người ấy. Trước nhất là quyền chất vấn người ấy về đủ thứ chuyện riêng của người ấy.

Thật là điên.

Phải hiểu sự kiện trên thế nào ?

Theo tôi, phải hiểu nó trên cơ sở tình người cơ bản nhất, thứ tình tái tạo chất người ở con vật có khả năng đi trên hai chân, có khả năng tư duy bằng ngôn ngữ : tình cha mẹ với con.

Thường thường,

− cha mẹ yêu con, thấy mình có trách nhiệm về con, với con, xả thân nuôi nấng nó nên người, tức là che chở nó, dạy dỗ nó phải làm gì, nói gì, nghĩ gì.

− con cần được yêu, che chở và dạy dỗ để nên người ; nó yêu mến, kính nể cha mẹ đã cho nó tình thương ấy.

− quá trình thương yêu dạy dỗ trên không thể thiếu sự kiểm soát này : mày đã làm gì ? nói gì ? nghĩ gì ?

Đó là quan hệ "tự nhiên", cần thiết, trìu mến, khiến ta nên người, ta chẳng thể quên.

Nhưng giữa hai con người đã trưởng thành, đã biến thành hai chủ thể cảm tình và tư duy cá biệt, xuyên qua hai nghiệm sinh đặc thù, quan hệ trên, dù xuất phát từ một tình thương chân thật, vị tha, sẽ biến thành một thứ quan hệ chinh phục, chiếm hữu, kiểm soát, rất khó chịu.

Có lẽ chỉ khi ta "hết biết" làm cha, làm mẹ, làm con, thì ta mới biết làm người bình đẳng với người khác, biết làm bạn, thậm chí biết yêu yêu. Đau lắm người ơi. Hè hè…

Phan Huy Đường